කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ ප්‍රාතිහාර්ය සිදුවන හැටි!

නොවැම්බර් 30න් අවසන් වූ සති 5 තුළ කොටස් වෙළඳපොළෙහි වූ විදේශ ආයෝජන වලින් රුපියල් බිලියන 8.6ක් ඉවත් කරගෙන තිබෙනවා. නමුත් මේ සති පහ ඇතුළත සියළු කොටස් මිල දර්ශකය ඒකක 187.37කින් එනම් 3.21%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මෙය පැහැදිලි කරන්නේ කොහොමද?

පළමුවෙන්ම අපි සියළු කොටස් මිල දර්ශකය කියන්නේ කුමක්ද කියා හදුනාගත යුතුයි. මෙයින් නිරූපණය වන්නේ කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ ලැයිස්තුගත කර තිබෙන සමාගම් කොටස් සියල්ලේම වෙළඳපොළ අගයයි. මේ අගය මේ වන විට රුපියල් බිලියන 2,823.9ක්. සියළු කොටස් මිල දර්ශකයේ අගය ඉහළ පහළ යන්නේ වෙළඳපොළ ප්‍රාග්ධනීකරණය සේ හැඳින්වෙන ඉහත අගය අඩු වැඩි වන විටයි.

සියළු කොටස් මිල දර්ශකයේ අගයේ එක් ඒකකයකින් රුපියල් මිලියන 469.15ක පමණ මුදලක් නිරූපණය වෙනවා. එය ඒකක 187.37කින් ඉහළ යාමෙන් අදහස් වෙන්නේ කොටස් වෙළඳපොළේ ලැයිස්තුගත කර තිබෙන සමාගම් කොටස් සියල්ලේ වෙළඳපොළ අගය රුපියල් බිලියන 87.9කින් වැඩි වී ඇති බවයි.

කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ සමාගම් 297ක් ලැයිස්තුගත කර තිබෙනවා. මේ සමාගම් අතරින් ඇතැම් සමාගම් වල කොටස් වල මුළු වටිනාකම කොටස් වෙළඳපොළේ වෙළඳපොළ ප්‍රාග්ධනීකරණයට සාපේක්ෂව ගොඩක් වැඩියි. ඒ නිසා, ඒ සමාගමක කොටස් මිලේ සුළු වෙනසක් වුවත් මිල දර්ශකයට ලොකුවට දැනෙනවා. නමුත්, වෙනත් ඇතැම් සමාගම් වල මිල විශාල ලෙස වෙනස් වුවත් එය මිල දර්ශකයට දැනෙන්නේ නැහැ.

උදාහරණයක් විදිහට ලංකා දුම්කොල සමාගමේ කොටස් වල වටිනාකම කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ කොටස් සියල්ලේ වටිනාකමින් 10%කටත් වඩා වැඩියි. ඒ නිසා දුම්කොල සමාගමේ කොටසක මිල 1% කින් ඉහළ ගියොත් සියළු කොටස් මිල දර්ශකය ඒකක 6 කින් පමණ ඉහළ යනවා. නමුත්, අබාන්ස් ඉලෙක්ට්‍රිකල්ස් සමාගමේ කොටසක් 100%කින් වැඩි වුනත් සියළු කොටස් මිල දර්ශකය ඉහළ යන්නේ ඒකක 0.6 කින් පමණයි.

වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් ලංකාවේ ගොඩක් තැන් වල වගේම කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ සමාගම් අතරත් "ලොක්කෝ'" සීමිත පිරිසක් ඉන්නවා. සියළු කොටස් මිල දර්ශකය හසුරවන්නේ ඒ සමාගම් කිහිපයේ කොටස් හිමියන් විසින්. 

සියළු කොටස් මිල දර්ශකයේ වෙනස්වීම් වලින් 33%ක්ම තීරණය වෙන්නේ සමාගම් හයක මිල ගණන් මතයි. 50%කටත් වඩා  තීරණය වෙන්නේ සමාගම් 14ක් මතයි. 67%කටත් වඩා  තීරණය වෙන්නේ සමාගම් 30 ක් මතයි. ඉතිරි සමාගම් 267 හිම බලපෑම 33%කට ආසන්නයි. 

පහත වගුවේ පෙන්වා තිබෙන්නේ කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ ලොකුම සමාගම් 30 සහ ඒ එක් එක් සමාගම සියළු කොටස් මිල දර්ශකයෙන් කොපමණ ප්‍රතිශතයක් නියෝජනය කරනවද කියන එකයි.

හරි. දැන් එක දෙයක් පැහැදිලි ඇතිනේ. කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ සමහර සමාගම් වල කොටස් මිලේ පොඩි වෙනසක් වුනත් සියළු කොටස් මිල දර්ශකය සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් වෙනවා. නමුත්, වෙනත් ඇතැම් සමාගම් වල මිල කොයි තරම් විචලනය වුනත් සියළු කොටස් මිල දර්ශකයට දැනෙන්නේ නැහැ.

ඒ නිසා දැන් අපි මේ ලොක්කෝ දිහාවට අවධානය යොදවමු. මේ සමාගම් වල මිල ගණන් වෙනස් වෙන්නේ ආර්ථික විද්‍යා මූලධර්ම අනුවමද?

ආර්ථික විද්‍යා මූලධර්ම අනුවනම් කොටස් මිල විචලනය වන්නේ ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුවයි. විශාල ඉල්ලුම්කරුවන් හා සැපයුම්කරුවන් ගොඩක් ඉන්න විට ඒ එක් අයෙකුට මිල මත බලපෑම් කරන්න බැහැ. නමුත්, කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළ කියන්නේ ඔය වගේ තැනක්ද?

කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළ ඔය වගේ තැනක් නෙමෙයි. එය කොටස් වෙළඳපොළකට වඩා සූදු පිටියක් බව මම බය නැතුව කියනවා. මෙතැන වැඩිපුරම තියෙන්නේ ගේම්. ඒ නිසා, එහි මිල ගණන් ඉහළ පහළ යන්නේ අදාළ සමාගම් වල ලාභ අපේක්ෂා වෙනස් වන රටාව අනුව පමණක් නෙමෙයි. ගේම් කාරයෝ ටික දෙනෙක් තමන්ගේ වාසියට මේ මිල ගණන් හසුරුවනවා. හොඳ ගේම් කාරයෙක්ට කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළ හරහා ලොකු පෝසතෙක් වෙන්න පුළුවන්. එහෙම පෝසත් වූ අය ඉන්නවා.හැබැයි මෙය නීති විරෝධී වැඩක් නොවන බවත් කියන්න ඕනෑ.

කොටස් වෙළඳපොළේ දවසකට ගනුදෙනු කොපමණ වෙනවද? මේ ගණන බොහෝ විට තුන් දාහකට අඩුයි. ඒ කියන්නේ එක සමාගම් කොටසක් හා අදාළව සාමාන්‍යයෙන් දවසකට ගනුදෙනු දහයක්වත් වෙන්නේ නැහැ. ඒ ගනුදෙනු වලිනුත් යම් ප්‍රමාණයක් බොරු ගනුදෙනු. මේ බොරු ගනුදෙනු මොනවාද කියලා මම නිශ්චිත තොරතුරු එක්ක පැහැදිලි කරන්නම්.

ඊයේ දිනයේ කොටස් වෙළඳපොළ ගණුදෙනු 4,127ක් සිදු වී තිබෙනවා.මේ ගණුදෙනු වලින් අවම වශයෙන් 97කදීම හුවමාරු වී තිබෙන්නේ එක් කොටසක් පමණයි. මේ ඇතැම් ගනුදෙනුවක වටිනාකම ශත ගණනක්. කොටස් 2,3 ආදී ගනුදෙනුත් සෑහෙන ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. මේ විදිහට සතගාණක නැත්නම් රුපියලක දෙකක ගනුදෙනුවක් කරන්න කවුරු හෝ මහන්සි වෙන්නේ ඇයි? 

මේවා ඔක්කොම බොරු ගනුදෙනු. ඒ කියන්නේ නීත්‍යානුකූල නොවන ගනුදෙනු කියන එක නෙමෙයි. මේක තමයි කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ සූදුව. 

අපි හිතමු කාට හරි (අපි පෙරේරා කියමු) සම්පත් බැංකුවේ කොටස් වලින් 30%ක් තියෙනවා කියලා. මෙය රුපියල් බිලියන 20ක පමණ ආයෝජනයක්. දැන්  අවශ්‍ය වෙනවා තව කොටස් 21%ක් මිල දී ගෙන සම්පත් බැංකුවේ සභාපති වෙන්න. ඉතිරි කොටස් 21% කුණු කොල්ලෙට ගන්න ඔහු සැලසුම් කරන්නේ මේ විදිහටයි.

සම්පත් බැංකුවේ කොටසක් රුපියල් 240යි. දැන් පෙරේරා කරන්නේ උදේ පාන්දරම තමන්ගේ කොටස් වලින් එකක් රුපියල් 230කට විකුණනවා. රුපියල් 10ක් පාඩුයි. නමුත් ඕක මොකක්ද? ඉන්පසු වරින් වර රුපියල් 225 හා 220 මිල ගණන් වලට නැවතත් එක් කොටස බැගින් විකුණනවා.

මේ ප්‍රවණතාව දෙස බලා සිට සම්පත් කොටස් මිල වැටෙන බව තේරුම් ගන්නා සුළු ආයෝජකයෙක් තමන්ගේ කොටස් 100ක් රුපියල් 220 ගානේ විකුණනවා. පෙරේරා මේ කොටස් 100 මිල දී අරගෙන තවත් කොටසක් රුපියල් 215 ගානේ විකුණනවා. එවිට තවත් අය සම්පත් කොටස් විකුණන්න පෙළඹෙනවා. මේ විදිහට තමන්ට අවශ්‍ය කොටස් ප්‍රමාණය මිල දී ගත්තට පස්සේ පෙරේරා මේ වැඩේම අනිත් පැත්තට කරනවා. එහෙම කරලා මිල ඉහළ දමනවා. ඉන්පසුව හැකිනම් විදේශ ආයෝජකයෙක් හොයාගෙන ගෙඩිය පිටින්ම විකුණලා දමනවා.

උඩ ඡේද දෙකේ තිබෙන්නේ ඇත්තටම සිදු වූ දෙයක් නොවුණත්, ඇත්තටම සිදුවන දෙයට ආසන්නව සමාන දෙයක්. දැන් අපි සැබෑ ගනුදෙනු දෙසම බැලුවොත් ඊයේ දිනයේ ලංකා දුම්කොළ සමාගමේ කොටස් ගනුදෙනු 8ක් සිදු වී තිබෙනවා. ගනුදෙනු වූ කොටස් ගණන 1,751ක්. එක් එක් ගනුදෙනුවේ කොටස් ප්‍රමාණය පහත ආකාරයටයි.

1
100
33
2
14
1
100
1500

මේ ගනුදෙනු 8න් අඩු වශයෙන් 3ක්ම බොරු ගනුදෙනු බව පැහැදිලියි. ඇතැම් විට මුල හතම වුවත් බොරු ගනුදෙනු විය හැකියි. ඒ ගනුදෙනු වල ඉලක්කය අවසන් ගනුදෙනුව වෙන්න පුළුවන්.

මේ අතරින් පළමු ගනුදෙනුව නිසා දුම්කොළ සමාගමේ කොටසක මිල රුපියල් 19.90කින් ඉහළ යනවා. කවුරු හෝ විසින් හිතාමතාම වැඩි මිලකට මේ කොටස මිල දී ගත්තා වෙන්න පුළුවන්. පාඩුව රුපියල් 20ක්වත් නැහැනේ. නමුත්, මේ රුපියල් විස්ස පාඩු කරගෙන කරපු ගනුදෙනුව නිසා කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ වෙළඳපොළ ප්‍රාග්ධනීකරණය රුපියල් මිලියන 3,727.7කින් ඉහළ යනවා. සියළු කොටස් මිල දර්ශකය ඒකක 7.9කින් ඉහළ යනවා. 

පහුගිය ඔක්තෝබර් 26 ඉඳලා සියළු කොටස් මිල දර්ශකය ඉහළ ගිහින් තියෙන්නේ ඒකක 187.37 කින්. ඔය වගේ ප්‍රතිඵලයක් ගන්න රුපියල් 20 ගානේ කී පාරක් පාඩු විඳින්න ඕනෑද කියලා ගණන් හදාගන්න.

සියළු කොටස් මිල දර්ශකය හැම වෙලාවෙම ඉහළ පහළ යන්නේ ඔය විදිහට කියා මම කියන්නේ නැහැ. හොර ගනුදෙනු වලින් පමණක්ම කොටස් වෙළඳපොළ පාලනය කරන්න බැහැ. නමුත්, කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළ තියෙන්නේ එක කල්ලියක් අතේ නිසා ඔය වගේ වැඩ බොහොම සාමාන්‍යයි.

රුපියල අවප්‍රමාණය වීම පෙනෙද්දී විදේශිකයෝ තමන්ගේ කොටස් හදිසියේ විකුණලා යන කොට හැකි ඉක්මණින් විකුණන්න හදනවා මිසක් මිල ගැන එතරම් තකන්නේ නැහැ, වඩා වැදගත් වන්නේ රුපියල තවත් වැටෙන්න පෙර රුපියල් ඩොලර් කිරීම බව ඔවුන් දන්නවා. ඒ නිසා, විදේශ ආයෝජන ඉවත් වන විට කොටස් මිල ඉහළ යන්න හේතුවක් නැහැ. 

නමුත්, සැලසුම්  සහගත ලෙස ඉහත කී ආකාරයේ හොර ගනුදෙනු කරලා කොටස් වෙළඳපොළ දර්ශක ඉහළ යන බව පෙන්වන එක ඒ තරම් අමාරු නැහැ. අපි හිතමු විදේශිකයෙක් රුපියල් 20ක් අඩුවෙන් කොටස් මිලියන 10ක් විකිණුවා කියලා. දවස ඉවර වෙන්න කලින් රුපියල් 20ක් වැඩියෙන් (පෙර කී ගනුදෙනුව සිදු වෙන්න කලින් මිලට) එක කොටසක් මිල දී ගත්තහම සියළු කොටස් මිල දර්ශකය නැවත තිබුණු තැන. තව රුපියල් 10ක් වැඩියෙන් ගෙවලම ඒ කොටස ගත්තනම් සියළු කොටස් මිල දර්ශකය ඉහළ ගිහින්. ඔන්න ඔහොමයි පත්තරේ විස්තරේ.

ඇතැම් දේශපාලනික වෙනස්කම් වෙද්දී කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළ දර්ශක වල හිතාගන්න අමාරු ප්‍රාතිහාර්ය වෙන්නේ අහම්බෙන් නෙමෙයි.

රුපියල් බිලියන සීයක් හිඟ වුනේ කොහොමද?

මුළු රටේම අවධානය දේශපාලන අර්බුදය වෙත යොමු වී තියෙද්දී මහ බැංකුව විසින් තරමක් වෙනස් ආකාරයේ මුදල් ප්‍රතිපත්ති තීරණයක් වෙත යොමු වෙලා තිබෙනවා. තීරණයක් කියා කිවුවත් තීරණ දෙකක්. තවත් පැහැදිලිව කිවුවොත් එකිනෙකට ප්‍රතිවිරුද්ධ ප්‍රතිපත්ති තීරණ දෙකක්.

එක පැත්තකින් බැංකු විසින් පවත්වාගත යුතු සංචිත අනුපාතිකය 7.5% සිට 6% දක්වා පහත දමමින් විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් ආර්ථිකය වෙත මුදා හැරලා තිබෙනවා. මෙය මුදල් ප්‍රතිපත්තිය සැලකිය යුතු ලෙස ලිහිල් කිරීමක්. අනෙක් පැත්තෙන් තැන්පතු පොලී අනුපාතික 0.75%කිනුත්, ණය පොලී අනුපාතික 0.5%කිනුත් ඉහළ දමා මුදල් ප්‍රතිපත්තිය දැඩි කරලා තියෙනවා. මහ බැංකුව කියන්නේ මේ තීරණ දෙක එකිනෙක උදාසීන වන බවයි.

මේ වගේ අමුතු මුදල් ප්‍රතිපත්තියක් කරා මහ බැංකුව යොමු වෙලා තියෙන්නේ ඇයි? කියන විදිහට මේ තීරණයට එළැඹිලා තියෙන්නේ දිගින් දිගටම පවතින ද්‍රවශීලතා හිඟයට පිළියමක් ලෙසයි.

මේ කියන ද්‍රවශීලතා හිඟය කුමක්ද? මෙයින් සරලව කියන්නේ රටේ රුපියල් හිඟයක් තිබෙන බවයි. ඒ කියන්නේ රටේ පවතින මුදල් ඉල්ලුම මුදල් සැපයුමට වඩා ගොඩක් වැඩි බවයි. ප්‍රමාණාත්මකව ගත්තොත්, ඊයේ (නොවැම්බර් 16 බ්‍රහස්පතින්දා) වන විට ද්‍රවශීලතා හිඟය රුපියල් බිලියන 182ක්. 

රටේ මුළු සංචිත මුදල් ප්‍රමාණයම රුපියල් බිලියන 1,030ක්. ඒ කියන්නේ ඒ ප්‍රමාණයෙන් 18%ක අමතර මුදල් ඉල්ලුමක් රටේ තියෙනවා කියන එකයි. මෙය සුළුපටු නැහැ. එහෙම වුනේ කොහොමද?

මේ ද්‍රවශීලතා හිඟය ඇති වුණේ දේශපාලන අර්බුදය පටන් ගැනීමෙන් පසුව නෙමෙයි. ඔක්තෝබර් 25 වන විටත් රුපියල් බිලියන 122ක ද්‍රවශීලතා හිඟයක් තිබුණා. පසුගිය සති තුනට මේ හිඟය රුපියල් බිලියන 60කින් වැඩි වෙලා. ද්‍රවශීලතා හිඟයක් තිබෙන විට වාණිජ බැංකු විසින් කරන්නේ ඔවුන් සතු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මහ බැංකුවට තාවකාලිකව විකුණලා මුදල් ලබා ගන්න එකයි. සාමාන්‍යයෙන් මෙය කරන්නේ දෛනික පදනමකින්. හවසට විකුණන භාණ්ඩාගාර බිල්පත් පසුදා උදේ නැවත මිල දී ගන්නවා. ප්‍රතිවිකුණුම් කියන්නේ මේවාටයි.

මහ බැංකුවක් සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රතිවිකුණුම් ගනුදෙනු වලට යන්නේ වාණිජ බැංකුවකට කෙටිකාලීනව, බොහෝ විට දවසකට, මුදල් අපහසුතාවක් ඇති වූ විට තාවකාලිකව ප්‍රශ්නය විසඳාගන්න ඉඩ සැලසීමක් ලෙසයි. ද්‍රවශීලතා හිඟයක් දිගින් දිගටම පවතිනවා කියන්නේ ආර්ථිකයේ දිගටම පවතින අසමතුලිතතාවයක් තිබෙනවා කියන එකයි. 

මෙවැනි අසමතුලිතතාවයක් විසඳිය හැකි ආකාර දෙකක් තිබෙනවා. පළමු ක්‍රමය වන්නේ ඉල්ලුමට ගැලපෙන පරිදි මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමයි. එය පසුකාලීනව උද්ධමනය ඉහළ යාමට හේතු වෙනවා. දෙවන ක්‍රමය වන්නේ මුදල් ඉල්ලුම අඩු වන තරමට පොලී අනුපාතික ඉහළ දැමීමයි. එහි ප්‍රතිඵලය ආර්ථික වර්ධනය අඩාල වීමයි.

මේ වෙලාවේ ලංකාවේ ආර්ථික වර්ධනය සාමාන්‍ය මට්ටමටත් අඩුවෙනුයි සිදු වෙන්නේ. ඒ නිසා, පොලී අනුපාතික තවත් ඉහළ දැමීම කරන්න අමාරුයි. අනික් පැත්තෙන් මුදල් සැපයුම ඉහළ දැමීම උද්ධමනය ඉහළ යන්න හේතු වෙන්න පුළුවන්. මහ බැංකුව විසින් මේ දෙපැත්තම සලකලා අතරමැදි තීරණයකටයි එළැඹිලා තියෙන්නේ. කියන විදිහට මෙය දැඩිත් නැති, ලිහිලුත් නැති උදාසීන මුදල් ප්‍රතිපත්තියක්.

මේ ආකාරයට ද්‍රවශීලතා හිඟයක් ඇති වුනේ කොහොමද? මෙය වෙන්නනම් එක්කෝ රටේ මුදල් සැපයුම අඩු විය යුතුයි. නැත්නම් මුදල් ඉල්ලුම විශාල ලෙස ඉහළ යා යුතුයි. සිංහල අවුරුදු සතිය වගේ කාලයක තාවකාලිකව ඉහළ ගියත් මුදල් ඉල්ලුම එක වර විශාල ලෙස ඉහළ යන්නේ නැහැ. මෙවැනි තත්ත්වයක් ඇති වෙන්න බොහෝ විට හේතු වෙන්නේ මුදල් සැපයුමේ සිදුවන වෙනස්කම්.

මහ බැංකුව විසින් මුදල් සැපයුම අඩු කළොත් ද්‍රවශීලතා හිඟයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. මහ බැංකුව විසින් තමන් සතු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හෝ විදේශ විණිමය විකුණා රුපියල් එකතු කර ගන්නා විට මුදල් සැපයුම අඩු වෙනවා. මෙයින් පළමුවැන්න සිදු වී නැහැ. පසුගිය තෙසතිය තුළ මහ බැංකුව විසින් කරලා තියෙන්නේ රුපියල් බිලියන 16කට වැඩි වටිනාකමකින් යුත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගැනීමයි. ඒ කියන්නේ ඒ හරහා තවත් රුපියල් බිලියන 16ක් මුදල් වෙළඳපොළට එකතු කරලා. රුපියල් බිලියන 60කින් හිඟය ඉහළ ගිහින් තියෙන්නේ එහෙම තියෙද්දීයි. එහෙමනම් ද්‍රවශීලතා හිඟය රුපියල් බිලියන 60 කින් නෙමෙයි 76කින්ම වැඩි වෙලා.

ද්‍රවශීලතා හිඟය වැඩි වෙන්න පුළුවන් අනෙක් ආකාරය මහ බැංකුව විසින් හෝ විදේශිකයින් විසින් ඩොලර් (හෝ වෙනත් විදේශ ව්‍යවහාර මුදලක්) ගෙවා රුපියල් මිල දී ගැනීමයි. පසුගිය සති තුන ඇතුළත විදේශිකයෝ ලංකාවට ඩොලර් විශාල මුදලක් අරගෙන ඇවිත් රුපියල් කළාද? 

ඇත්තටම වෙලා තිබෙන්නේ එහි අනිත් පැත්තයි. පසුගිය සති තුනේ විදේශිකයින් විසින් කොටස් වෙළඳපොළේ තමන් සතු ආයෝජන වගේම භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා බැඳුම්කර වල කර තිබූ ආයෝජනත් විශාල ලෙස මුදල් කර රටින් ගෙනයන එකයි කර තිබෙන්නේ. මේ ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 23.6ක්. ඒ කියන්නේ එපමණ රුපියල් ප්‍රමාණයක් මුදල් වෙළඳපොළට එකතු වී තිබෙනවා. එහෙමනම් ද්‍රවශීලතා හිඟය රුපියල් බිලියන 100 කින් පමණ වැඩි වෙලා. ඔය කාලය ඇතුළත ආනයන, ණය ගෙවීම්  ආදිය සඳහා තවත් ඩොලර් මිල දී නොගැනෙන්න හේතුවක් නැහැ. එහෙමනම් මේ ඇස්තමේන්තුව අවම ඇස්තමේන්තුවක්.

පසුගිය සති තුන ඇතුළත ද්‍රවශීලතා හිඟය මේ තරමින් ඉහළ යන්නනම් මහ බැංකුව සංචිත වලින් සැලකිය යුතු ඩොලර් ප්‍රමාණයක් විකුණා දමා තිබිය යුතුයි. ඒ ප්‍රමාණය හා අදාළ සංඛ්‍යාලේඛණය සොයා ගැනීමේ ක්‍රමයක් නැහැ.

පසුගිය සැප්තැම්බර් හා ඔක්තෝබර් මාස වලදී මාසයකට ඩොලර් මිලියන 300 පමණ බැගින් මහ බැංකුව විසින් සංචිත විකුණා තිබෙනවා. ඒ කියන්නේ ඒ මාස දෙකේ රුපියල් බිලියන 100ක් පමණ වෙළඳපොළෙන් එකතු කරගෙන තිබෙනවා. පසුගිය සති තුනේ ද්‍රවශීලතා හිඟය රුපියල් බිලියන 100 කින් පමණ වැඩි වෙලා තිබීමෙන් පෙනෙන්නේ පසුගිය සති තුන ඇතුළත ඩොලර් මිලියන 600කට ආසන්න සංචිත ප්‍රමාණයක් මහ බැංකුව විසින් විකුණා දමා ඇති බවයි. 

ඇතැම් විට නොවැම්බර් මුල එක වරම ඩොලරයක මිල පොඩ්ඩක් අඩු වුනේ මහ බැංකු මැදිහත් වීමක් නිසා වෙන්න පුළුවන්. නමුත්, දවස් දෙකකින් පසුව නැවතත් ඩොලරයක මිල ඉහළ යන්න පටන් ගත්තා. එසේ කර තිබියදීත් පසුගිය සති තුන තුළ ඩොලරයක මිල රුපියල් හතරකින් පමණ ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. 

ලංකාවේ වාණිජ බැංකු විසින් මහ බැංකුවේ පවත්වා ගත යුතු සංචිත ප්‍රමාණය ආසන්න වශයෙන් රුපියල් බිලියන 400ක් පමණ. සංචිත අනුපාතය 7.5% සිට 6.0% දක්වා අඩු කළ විට මේ මුදලින් රුපියල් බිලියන 80ක් පමණ නිදහස් වෙනවා. ඉන් පසුවත් තව රුපියල් බිලියන 100ක පමණ ද්‍රවශීලතා හිඟයක් ඉතිරි වෙයි. එය පියවෙනු ඇත්තේ කොයි වෙලාවක හෝ ඩොලර් ණයක් ලැබුණු විටක තමයි. 

රාජපක්ෂ ණය

අද දිනයේ (ඔක්තෝබර් 15) රුපියල තරමක් අධිප්‍රමාණය වී තිබෙනවා. පසුගිය සති කිහිපය මුළුල්ලේ සිදුවුනේ රුපියල සීඝ්‍රයෙන් අවප්‍රමාණය වීමයි. එය වැළැක්වීමට රජය වගේම මහ බැංකුවත් විවිධ පියවර ගත්තා. අද සිදු වූ වෙනසට හේතුව වෙළඳපොල සාධක වල ප්‍රතිඵලයක්ද, මහ බැංකු මැදිහත්වීමක්ද, රජය විසින් විදේශ ණයක් ලබා ගැනීමේ ප්‍රතිඵලයක්ද කියා මා දන්නේ නැහැ.

ලංකාව මේ වන විට මුහුණ දෙන ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයට පාර කැපුණේ පසුගිය ආණ්ඩුව කාලයේ බව මා කියා තිබෙනවා. එයට හේතු වුණේ විදේශ ණය අරගෙන වෙළඳපොළට ඩොලර් මුදාහැරීම හරහා රුපියල ඕනෑවට වඩා ශක්තිමත් මට්ටමක තැබීම හේතුවෙන් රටේ අපනයන ආර්ථිකයට වර්ධනය වීමට තිබුණු ඉඩ වසරක් ගණනාවක් තිස්සේ අහුරා දැමීමයි. මේ තත්ත්වය යටතේ ඉන්දියානු හා චීන ආනයන වලින් ලංකාවේ කඩවල රාක්ක පිරෙන්න ගත්තා. රට පුරා දිලිසුණේ ණයට ගත් සමෘද්ධියයි.

ඒ එක්කම පසුගිය ආණ්ඩුව බලයේ සිටි 2004-2014 කාලයේ ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ අනුපාතයක් ලෙස 102.3% සිට 71.3% දක්වා අඩු වුන බවත් අපි දන්නවනේ. එහෙමනම් මේ කතා දෙක සම්බන්ධ වෙන්නේ කොහොමද?

සීසර්ගේ දේ සීසර්ට දිය යුතුයි කියනවනේ. ඒ වගේ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව කාලයේ සිදු වුනු දේ වල හොඳ වගේම නරකත් තිබෙනවා. රටේ ආර්ථිකය හා අදාළව ගත්තොත් හැම හොඳ දෙයක්ම කළේ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව නොවනවාක් වගේම හැම නරක දෙයක්ම කළේත් රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව නෙමෙයි.

ලංකාවේ ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය දැන් තියෙන අදියරට ගෙන ගියේ පහුගිය ආණ්ඩුව වුවත්, ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය අර්බුදයට වගකිවයුත්තේ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව නෙමෙයි. රාජ්‍ය ණය අර්බුදය රාජපක්ෂ ආණ්ඩුවට ඊට පෙර ආණ්ඩු වලින් උරුම වූවක්. පහුගිය ආණ්ඩුව ලංකාවේ වෙනත් ආණ්ඩු වලට වඩා විශාල ලෙස වැඩි වේගයකින් රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය වර්ධනය වෙන්න ඉඩ දී නැති බව මම මීට පෙරත් පෙන්වා දී තිබෙන කරුණක්.

රාජපක්ෂ ණය ගැන තවත් විවේචන තිබෙනවා. ලබාගත් ණය ඵලදායී කටයුතු වෙනුවෙන් වැය නොකෙරුණු බව එක් විවේචනයක්. මේ විවේචනය අඩු වැඩි වශයෙන් අනෙක් ආණ්ඩු වලටත් කළ හැකි එකක්. රජයේ ආයෝජන වල ඵලදායීතාව හොයන එක පහසු කටයුත්තක් නෙමෙයි.

ඒ වගේම, රාජපක්ෂ ආණ්ඩුවේ විවේචකයින් විසින් පෙන්වා දෙන තවත් කරුණක් වන්නේ සහනදායී ණය වෙනුවට වැඩි පොලියට වානිජ ණය ලබාගත් බවයි. කතාවනම් සම්පූර්ණ ඇත්ත. නමුත්, මගේ අදහස ඔය කාලයේ කවර ආණ්ඩුවක් බලයේ සිටියත් ඔයිට වඩා වෙනස් දෙයක් කරන්න ඉඩ නොතිබුණු බවයි. ලංකාව මැදි ආදායම් තත්ත්වයට ගියාට පස්සේ සහනදායී ණය ලබා ගැනීම අමාරු වීමෙන් පසුව වාණිජ ණය වලට නොයා සිටීම පහසු කටයුත්තක් වුණේ නැහැ.

රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව රට ආර්ථික අර්බුදයකට තල්ලු කළේ වැඩිපුර විදේශ ණය ගැනීම හරහා නෙමෙයි. එසේ ගත් ණය යොදාගෙන රුපියල කෘතිමව පහළින් තබා ගැනීම හරහායි. ඔවුන් එසේ කළ බව ඒ කාලයේ ආර්ථිකය මෙහෙයවූ අය දැනටත් පාරම්බාන කරුණක්.

පහුගිය ආණ්ඩු කාලයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ අනුපාතයක් ලෙස රාජ්‍ය ණය වැඩි වුනේ නැතත්, මේ සංඛ්‍යාලේඛණය පෙන්වන තරම් පහළට වැටුනේනම් රුපියල කෘතිමව පහළින් තබා ගැනීම නිසයි. මෙය මම සංඛ්‍යාලේඛණ ඇසුරෙන්ම පැහැදිලි කරන්නම්.

දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ අනුපාතයක් ලෙස රාජ්‍ය ණය අඩු වෙන එක හේතු දෙකක් මත සිදු විය හැකියි. රාජ්‍ය ණය අඩුවීම නිසා හෝ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වැඩි වීම නිසා. 2004-2014 කාලය තුළ රාජ්‍ය ණය අඩු වුනේ නැහැ.

ඇත්තටම සිදු වුනේ 2004-2014 කාලය තුළ රුපියල් බිලියන 2,140 සිට 7,391 දක්වා 3.45 ගුණයකින් රාජ්‍ය ණය ඉහළ යාමයි. නමුත්, ඔය කාලය තුළ ලංකාවේ නාමික දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය රුපියල් බිලියන 2,091 සිට 10,361 දක්වා 4.96 ගුණයකින් ඉහළ ගියා. වසරකට 13.20%ක සාමාන්‍ය වේගයකින් රාජ්‍ය ණය වැඩි වෙද්දී, 17.36%ක වාර්ෂික වේගයකින් නාමික ද.දේ.නි. ඉහළ ගිය නිසා ද.දේ.නි. ප්‍රතිශතයක් ලෙස ගත්තහම රාජ්‍ය ණය 102.3% සිට 71.3% දක්වා පහළ ගියා.

සංඛ්‍යාලේඛණ දිහා බැලුවහම ඉහත කී අඩුවීම දේශීය ණය වලින් වගේම විදේශීය ණය වලිනුත් පෙන්වනවා. දේශීය ණය ද.දේ.නි. ප්‍රතිශතයක් ලෙස 54.7% සිට 41.3% දක්වා ප්‍රතිශතාංක 13.4%කින් පහළ යන කොට විදේශ ණය ප්‍රමාණය 47.6% සිට 30.0% දක්වා 17.6%කින්ම පහළ ගියා. නමුත්, ඔය දෙවනු කී පහළ යාම දිහා අපි වඩා සැලකිල්ලෙන් බැලිය යුතුයි. මොකද මේ ණය රුපියල් ණය නෙමෙයි. සැසඳීම කරන්නේ ඩොලර් ණය පවතින විනිමය අනුපාතිකය යටතේ රුපියල් වලට හරවලා.

අප විසින් සංසන්දනයට ලක් කළ 2004 හා 2014 වසර වලදී ලංකාවේ විදේශ ණය ප්‍රමාණය ඩොලර් වලින් බැලුවොත් මිලියන 9,522 සිට මිලියන 23,755 දක්වා 2.49 ගුණයකින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. මෙය 9.57%ක වාර්ෂික වර්ධනයක්. ඔය කාලයේ ඩොලරයේ මිල රුපියල් 104.61 සිට 131.05 දක්වා 1.25 ගුණයකින් ඉහළ ගිහින් තිබෙනවා. ලංකාවේ විදේශ ණය රුපියල් වලින් බැලුවහම 3.13 ගුණයකින් වැඩි වී තිබෙන්නේ මේ කරුණු දෙකේම එකතුවක් ලෙසයි. මෙයින් පැහැදිලි වන පරිදි, ඩොලරයක රුපියල් මිල මීට වඩා වැඩි වුනානම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය මීට වඩා වැඩි වෙනවා.

ඉහත සංඛ්‍යාලේඛණ සියල්ලම ගත්තේ මහ බැංකු වාර්තා වලින්. මේ ලිපියේ මතුකර පෙන්වන කරුණට යන්න කලින් රාජ්‍ය ණය ද.දේ.නි. ප්‍රතිශතයක් ලෙස බැලීමේ පදනම කුමක්ද කියා අප විමසිය යුතුයි.

සරලව කියනවානම් ද.දේ.නි. කියන්නේ රටක සමස්ත ආදායම. බදු අනුපාතික නියතව තිබුණොත් රටේ ආදායම වැඩි වන විට රජයේ ආදායමත් ඉහළ යනවා. රජයේ ආදායම වැඩිවන විට ණය ගෙවීමේ හැකියාවත් ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, රටේ (හා රජයේ) ආදායම වැඩි වන අනුපාතයට හෝ අඩු අනුපාතයකින් රාජ්‍ය ණය ඉහළ යාමේ ලොකු අවදානමක් නැහැ.

කොහොම වුනත්, ඉහත තර්කයේ අඩුපාඩු තියෙනවා. රටක ජාතික ආදායම උපයන්නේ වගේම රජය බදු එකතු කරන්නෙත් රටේ ව්‍යවහාර මුදලින්. නමුත්, ලංකාවේ විදේශ ණය රුපියල් ණය නෙමෙයි. ලංකාවේ මහ බැංකුවට රුපියල් මුද්‍රණය කරන්න පුළුවන් වුනත් ඩොලර් මුද්‍රණය කරන්න බැහැ. ඒ නිසා, රජයේ ආදායම් ඉහළ ගියත් රුපියල් ගෙවා ඩොලර් මිල දී ගැනීමේ අමතර ප්‍රශ්නයටත් මුහුණ දෙන්න වෙනවා.

ඇමරිකාවත් චීනය ජපානය වගේ රටවල් වලින් ණය අරගෙන තියෙනවා. නමුත්, ඒ ණය යෙන් ණය හෝ යුවාන් ණය නෙමෙයි. ඩොලර් ණය. ඒ නිසා, ඇමරිකාවට මේ ණය ආපසු ගෙවන්න අමාරුම වුනොත් ඩොලර් මුද්‍රණය කරලා ණය ගෙවන්න පුළුවන්. එහෙම කළොත් ඩොලර් එකේ වටිනාකම අඩු වෙනවා තමයි. ඒ වුණත්, එයින් අන්තිමේදී අමාරුවේ වැටෙන්නෙත් ණය දුන් අයමයි. ඒ අයට ආපසු ලැබෙන ඩොලර් වල යෙන් වටිනාකම නැත්නම් යුවාන් වටිනාකම අඩු වුනොත් ණය දී කළ ආයෝජනයේ පලක් නැති වෙනවා.

ලංකාවේ තත්ත්වය වෙනස්. ලංකාවේ රුපියල අවප්‍රමාණය වන විට වෙන්නේ ණය ආපසු ගෙවන්න ඩොලර් හොයා ගැනීම වඩා වියදම් අධික දෙයක් වීමයි. ඩොලර් වලින් හෝ යෙන් වලින් ණය දුන් අයට ඒ මුදල් වලින්ම ණය එක්කම පොලියත් ආපසු ලැබෙන නිසා අවදානමක් නැහැ.

දැන් අපි ආපහු අප මුලින්ම ඉදිරිපත් කළ සංඛ්‍යාලේඛණ වලට ගියොත්, 2004-2014 අතර ලංකාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 4.96 ගුණයකින් ඉහළ ගියා. මෙය 17.36%ක වාර්ෂික වර්ධන වේගයක්.

මතක තියාගන්න අපි මේ කතා කරන්නේ ලංකාවේ නාමික ද.දේ.නි. ගැන. නාමික ද.දේ.නි. කියන්නේ කිසියම් රටක කිසියම් වසරක් තුළ නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවාවන් සියල්ලේ වටිනාකම. එය ගණනය කරන්නේ පවතින වෙළඳපොල මිල ගණන් අනුව.

නාමික ද.දේ.නි. හේතු දෙකක් මත වැඩිවන බව මා මීට පෙර පැහැදිලි කර තිබෙන දෙයක්. පළමුවැන්න රටේ නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවාවන් ප්‍රමාණය ඉහළ යාම. එයට අපි රටේ මූර්ත ද.දේ.නි. වැඩිවීම එහෙමත් නැත්නම් සරලව ආර්ථික වර්ධනය කියා කියනවා. දෙවැන්න ඒ විදිහට නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවාවන් වල මිල ඉහළ යාම. මෙයට කියන්නේ උද්ධමනය කියලයි. උද්ධමනය නිසාත් රටක නාමික ද.දේ.නි. වැඩි වෙනවා. 

රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව කාලයේ ලංකාවේ ආර්ථිකය පිම්මක් පැන්නා. එයට හේතු වුනේ ඒ කාලය තුළ වසර 26ක් පැවති යුද්ධය අවසන් වීම. මේ ගැන විස්තර කර ලියන්න හිටි දේවල් ලියන්න තවමත් වෙලාවක් ලැබුණේ නැහැ.

යුද්ධය අවසන් කරන්න දේශපාලන නායකත්වය සැපයූවේ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුවයි. ඒ නිසා, ඒ හේතුවෙන් ලංකාවේ ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය වීමේ ගෞරවයත් ඒ ආණ්ඩුවට හිමි විය යුතුයි. නමුත්, ඒ හැර ඒ ආණ්ඩුවේ ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති නිසා රටේ ද.දේ.නි. කොයි තරම් ඉහළ ගියාද කියන එක විවාදාත්මක කරුණක්. ඒ ගැන කතා කිරීමත් අපි පස්සට තියමු.

රාජපක්ෂ දශකයේදී ලංකාවේ මූර්ත ද.දේ.නි. 1.86 ගුණයකින් ඉහළ ගියා. මෙය 6.39%ක වාර්ෂික වර්ධනයක්. 1977 සිට රාජපක්ෂ යුගය දක්වා ලංකාව පවත්වාගත් සාමාන්‍ය ආර්ථික වර්ධන වේගය 5%කට වඩා වැඩි නැති බව මා කලින් පෙන්වා දී ඇති දෙයක්. 

රටේ මූර්ත ද.දේ.නි. ඉහළ යන විට රජයේ බදු ආදායම් ඉහළ ගිහින් ණය ගෙවීමේ හැකියාව ඉහළ යාම අපේක්ෂා කළ හැකි දෙයක්. රාජපක්ෂ දශකයේදී රජයේ බදු ආදායම් ඒ ආකාරයටම ඉහළ නොගිය නමුත් ඒ ගැන කතා කිරීමත් අපි පසුවට තියමු.

ඉහත ආකාරයෙන් ලංකාවේ භාණ්ඩ හා සේවා නිෂ්පාදනය දශකයක් තුළ 1.86 ගුණයකින් ඉහළ යද්දී ඒ භාණ්ඩ හා සේවාවන් වල මිල 2.67 ගුණයකින් ඉහළ ගියා. ඒ කියන්නේ 10.31%ක සාමාන්‍ය උද්ධමන වේගයක් මේ කාලයේදී පැවතුණා. නාමික දදේනි වර්ධනය කියන්නේ ආර්ථික වර්ධනයේත් උද්ධමනයේත් සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිඵලය. නාමික දදේනි 4.96 ගුණයකින් ඉහළ ගියේ ඔය විදිහටයි.

දැන් මෙයින් පෙනෙනවා ඇති රටක උද්ධමනය ඉහළ යන තරමට දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස රාජ්‍ය ණය පහළ යන බව. ඒ වගේම අලුතින් මුදල් මුද්‍රණය කරන තරමට රටක උද්ධමනය ඉහළ යනවා කියන එකත්  මෙහි පළවන ලිපි දිගටම කියවන අය නොදැන ඉන්න විදිහක් නැහැනේ. රාජපක්ෂ දශකයේදී රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස 71.3% දක්වා අඩු වූ බව නිරීක්ෂණය කරන්නෙකුට මේ කරුණ බැහැර කරන්න බැහැ.

උද්ධමනය හේතුවෙනුත් නාමික දදේනි වැඩි වනවානම් දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස රාජ්‍ය ණය ගණනය කිරීමේ අවුලක් නැද්ද?

ඇත්තටම නැහැ. රටේ ආර්ථිකය වර්ධනය නොවී මිල ගණන් පමණක් වැඩි වුනත් රජයට ලැබෙන බදු මුදල් ප්‍රමාණය ඉහළ යනවා. මොකද බදු අය කරන්නේ පවතින මිල ගණන් යටතේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස නිසා. ඒ නිසා, රජයේ ණය ගෙවීමේ හැකියාවත් ඉහළ යනවා. එහෙම බලද්දී රටේ උද්ධමනය වැඩි වීමට අනුපාතිකව රාජ්‍ය ණය ඉහළ යාමේ විශාල අවුලක් නැහැ. (මෙහිත් අවුල් නැත්තේ නැහැ. ඒවා ගැන දැනට කතා නොකර ඉමු.) හැබැයි ඉතින් ඔය කොයි ආකාරයෙන් රජයේ ආදායම් ඉහළ ගියත් මේ සියලු ආදායම් රුපියල් ආදායම් නිසා රට ඇතුළේ ඩොලර් නැත්නම් ප්‍රශ්නයක් වෙනවා.

උද්ධමනය නිසා රුපියලේ වටිනාකම එන්න එන්නම අඩු වෙනවා. 2004දී රුපියල් 100ක් ගෙවා මිල දී ගත් භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය මිල දී ගන්න 2014 දී රුපියල් 266.83ක් ගෙවිය යුතු තරමටම ඒ කාලයේදී උද්ධමනය හේතුවෙන් රුපියල පිරිහුණා. ඒ නිසා, 2004 රුපියල් හා 2014 රුපියල් සමාන සේ සැලකීම නිවැරදි නැහැ.

අප කලින් පෙන්වා දුන් පරිදි 2004දී ලංකාවේ දදේනි රුපියල් බිලියන 2,091ක්. 2014දී රුපියල් බිලියන 10,361ක්. නමුත්, 2004 රුපියල් වලින් බැලුවොත් 2014 ලංකාවේ දදේනි රුපියල් බිලියන 3,883ක් පමණයි. එය 10,361ක් සේ පෙනෙන්නේ මිල ගණන් 2.67 ගුණයකින් වැඩි වූ නිසයි.

මේ විදිහටම බැලුවොත් ලංකාවේ රජයේ දේශීය ණය ප්‍රමාණය 2014දී රුපියල් බිලියන 4,278ක් වුවත්, 2004 රුපියල් වලින් බැලුවොත් 1,603ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ 1.40 ගුණයක වැඩි වීමක්. මෙය ඒ කාලයේදී ලංකාවේ මූර්ත දදේනි වර්ධනය වූ 1.86 අනුපාතයට වඩා අඩුයි. ඒ නිසා, රාජපක්ෂ දශකය තුළ ලංකාවේ රජයේ දේශීය ණය ප්‍රමාණය දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස 54.7% සිට 41.3% දක්වා අඩු වුණා කියන එක පැහැදිලි කරුණක්.

විදේශීය ණය දිහා මේ විදිහටම බලන්න බැහැ. ඒ ණය රුපියල් ණය නොවන නිසා උද්ධමනය හේතුවෙන් රජයේ බදු ආදායම් ඉහළ ගියා කියා ණය ගෙවීම පහසු වෙන්නේ නැහැ. 2004දී ලංකාවේ විදේශ ණය ඩොලර් මිලියන 9,522ක්. 2014 වෙද්දී 23,755ක්. 

ලංකාවේ තරමටම නැතත් ඇමරිකාවේත් උද්ධමනය තිබෙනවා. ඒ නිසා, 2004දී ඇමරිකන් ඩොලර් 100කින් මිලදී ගත් භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය මිලදී ගන්න 2014දී ඇමරිකන් ඩොලර් 123.39ක් අවශ්‍ය වුනා. මේ අනුව බැලුවහම 2004 සිට 2014 දක්වා ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 9,522 සිට 23,755 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබුණත් 2004 ඩොලර් වලින් බැලුවොත් 2014 විදේශ ණය ප්‍රමාණය ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 19,252ක් පමණයි. වැඩිවීම 2.02 ගුණයක්. එය 7.29% ක වාර්ෂික වර්ධන වේගයක්.

රාජපක්ෂ දශකයේදී ලංකාවේ ආර්ථික වර්ධන වේගය 6.39%ක් වූ බව අප කලින් කිවුවනේ. උද්ධමනයේ බලපෑම ඉවත් කළොත් ඒ කාලයේ දේශීය ණය වර්ධනය වුණේ 3.44%ක වේගයකින්. දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස දේශීය ණය පහළ ගියේ ඒ නිසයි. නමුත්, උද්ධමන බලපෑම ඉවත් කිරීමෙන් පසුවත් සාමාන්‍ය විදේශ ණය වර්ධන වේගය ආර්ථික වර්ධන වේගයට වඩා වැඩියි. එයින් පැහැදිලිව පෙනෙන්නේ දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස විදේශ ණය අඩුවීම විණිමය අනුපාතිකය පහළින් තබාගැනීම නිසා පෙනෙන මායාවක් පමණක් බවයි. මූර්ත ඩොලර් වලින් බැලුවොත් රාජපක්ෂ දශකය තුළ ලංකාවේ විදේශ ණය දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස 47.6% සිට 51.9% දක්වා 4.3%කින් ඉහළ ගිහින්.

විදේශ ණය මේ විදිහට දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස 4.3%කින් ඉහළ ගියත් ඔය කාලය තුළ දේශීය ණය ප්‍රමාණය 13.4කින් පහළ ගියානේ. ඒ නිසා, විණිමය අනුපාතිකය පහළින් තබාගැනීමේ බලපෑම ඉවත් කළොත් දදේනි ප්‍රතිශතයක් ලෙස 2014 දී ලංකාවේ සමස්ත රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය සංඛ්‍යාලේඛණ වල පෙන්වන 71.3% සිට 93.2% දක්වා ඉහළ යනවා. නමුත්, එය වුවත් 2004දී වූ 102.3% ප්‍රතිශතයට වඩා අඩුයි. 

මේ කරුණු හරහා මා නැවතත් පෙන්වා දෙන්නේ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව විසින් ඇති කළේ ණය අර්බුදයක් නොවන බවයි. වත්මන් ආණ්ඩුව දැන් මුහුණ දෙන්නේ රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව විසින් ඇති කළ ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයටයි. ඩොලරයක මිල අවශ්‍ය පමණට ඉහළ යන්න දුන්නොත් වසර දෙක තුනකින් ඒ අර්බුදයෙන් මිදෙන්න බැරිකමක් නැහැ. 

ඩොලර් එක ඇත්තටම ශක්තිමත් වෙලාද?

පහුගිය දවස්වල රුපියලට වෙච්චි ඇබැද්දිය ගැන නැවත විස්තර කරන්න ඕනෑ නෑනේ. අගෝස්තු 31 සිට සැප්තැම්බර් 28 දක්වා කාලය තුළ පමණක් ඇමරිකන් ඩොලරයක රුපියල් අගය 161.47 සිට 169.24 දක්වා 4.8%කින් ඉහළ ගියා. පහුගිය අවුරුද්දේ දෙසැම්බර් 29 වෙනිදා වෙද්දී ඇමරිකන් ඩොලරයක මිල 152.85ක් පමණයි. එදා ඉඳලා බැලුවොත් පහුගිය මාස නවයක කාලයේදී රුපියල ඩොලරයට සාපේක්ෂව 10.72% කින් අවප්‍රමාණය වෙලා.

මේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ දත්ත අනුව. ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත දත්ත අනුව මේ කාලය ඇතුළත රුපියල ඩොලරයට සාපේක්ෂව 10.17% කින් අවප්‍රමාණය වෙලා. දත්ත කොයි පැත්තෙන් අරගෙන බැලුවත් රුපියල ඩොලරයට සාපේක්ෂව දුර්වල වී තිබීම පැහැදිලිව පෙනෙන කරුණක්.

මෙයට හේතුව පහුගිය කාලයේ ඇමරිකන් ඩොලරය ශක්තිමත් වීම බව අපට අහන්න ලැබුණු කතාවක්. කොහොමටත් ඉතින් රුපියල ඩොලරයට සාපේක්ෂව දුර්වල වෙනවා කියන්නේ ඩොලරය රුපියලට සාපේක්ෂව ශක්තිමත් වෙනවා කියන එකයි. ඒකනම් අමුතුවෙන් කියන්න තරම් විශේෂ දෙයක් නෙමෙයි. නමුත්, මේ කතාව කියන අයට අනුව රුපියල පැත්තකින් තියලා වෙන නිර්ණායක අනුව බැලුවත් ඇමරිකන් ඩොලරය ශක්තිමත් වෙලා. ඇත්තටම එහෙම වෙලාද?

ඇමරිකන් ඩොලරය රුපියල හෝ වෙනත් එවැනි ව්‍යවහාර මුදලක් ශක්තිමත් වෙලාද නැත්නම් දුර්වල වෙලාද කියන එක තීරණය කරන්න පුළුවන් වෙන්නේ වෙනත් නිර්ණායකයකට සාපේක්ෂව පමණයි. එහෙම නැතුව ඩොලරයක නිරපේක්ෂ වටිනාකමක් ගැන කතා කරන්න බැහැ. නිරපේක්ෂ පදනමකින් බලනවානම් ඩොලර් එකට එදත් ඩොලර් ශත සීයයි. අදත් ඩොලර් ශත සීයයි.

ඩොලර් එකක වටිනාකම රැඳී තිබෙන්නේ එහි හුවමාරු අගය මතයි. එහෙම නැත්නම් ඩොලර් එකක් කියන්නේ කියන්න තරම් ප්‍රයෝජනයක් නැති නිකම්ම නිකම් කොළ කෑල්ලක් විතරයි. වෙනත් ඕනෑම ෆියට් මුදලක් ගත්තත් ඒවායේ වටිනාකම රැඳී තිබෙන්නේ මිනිස්සුන්ගේ විශ්වාසය මතයි. 

ව්‍යවහාර මුදලක් පිළිබඳව මිනිස්සුන්ගේ විශ්වාසය බිඳ නොවැටී තිබෙන තාක් කල් මිනිස්සු තමන්ට හා වෙනත් අයට වැඩක් තිබෙන භාණ්ඩ හා සේවා ආදිය මේ නොවටිනා කොළ කෑලි සමඟ හුවමාරු කරන්න පැකිළෙන්නේ නැහැ. නමුත්, ඒ විශ්වාසය යම් විදිහකින් නැති වුනොත් ව්‍යවහාර මුදල් ඒකක බිලියන ගණනක් තිබුණත් පාන් ගෙඩියක් තරම් දෙයක්වත් මිලදී ගන්න බැරි වෙන්න පුළුවන්. කලකට පෙර සිම්බාබ්වේ මුදල් ඒකකයට වුණේ එවැනි දෙයක්.

ව්‍යවහාර මුදලක වටිනාකම නිර්ණය කළ හැකි හොඳම නිර්ණායකය වන්නේ යම් මුදලකින් මිල දී ගත හැකි භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය කොපමණද යන්නයි. ක්‍රය ශක්තිය කියන්නේත් මෙයටමයි.

සාමාන්‍යයෙන් රටක නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය කාලයත් එක්ක ඉහළ යනවා. ආර්ථික වර්ධනය කියා කියන්නේ මෙයටයි. රටේ නිපදවන හා හුවමාරු වන භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය ඉහළ යන වේගය හා අලුත් මුදල් සංසරණයට එකතු වන වේගය සමානනම් භාණ්ඩ හා සේවා වලට සාපේක්ෂව මුදලේ අගය නොවෙනස්ව තිබෙනවා. උද්ධමනයක් කියා එකක් නැහැ. රටක නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවා වලට සාපේක්ෂව කිසියම් ව්‍යවහාර මුදලක අගයට අදාළ මුදලේ දේශීය අගය කියලත් කියන්න පුළුවන්.

කිසියම් රටක සංසරණයට අලුතින් එකතු කෙරෙන මුදල් ප්‍රමාණය දැනට තිබෙන මුදල් ප්‍රමාණයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස ඒ රටේ නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය ඉහළ යන වේගයට වඩා අඩුනම් මේ භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගන්න අවශ්‍ය පමණ මුදල් රටේ නැති නිසා ඒ භාණ්ඩ හා සේවා විකිණීම අසීරු වෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ භාණ්ඩ මිල පහළ යාමයි. මෙහිදී මුදල් ඒකකයකින් මිල දී ගත හැකි භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය ඉහළ යනවා. ඒ කියන්නේ රටේ භාණ්ඩ හා සේවා වලට සාපේක්ෂව මුදල ශක්තිමත් වෙනවා.

නමුත්, බොහෝ රටවල් වල බොහෝ විට වෙන්නේ මෙහි අනිත් පැත්තයි. ඒ කියන්නේ රටේ නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය ඉහළ යන වේගයට වඩා වැඩි වේගයකින් මුදල් සැපයුම ඉහළ යනවා. එහෙම වෙන්නේ එසේ කිරීම රජයයන්ට වාසිදායක නිසයි. වෙනත් අයෙක් ඉතා මහන්සියෙන් වැඩ කරලා ඩොලරයක් උපයන විට රජය මහන්සියක් නැතිව පහසුවෙන් ඩොලරයක් මුද්‍රණය කරගන්නවා. මේ ඩොලර් දෙකේම මිල දී ගැනීමේ හැකියාව සමානයි.

භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය වැඩිවන වේගයට වඩා වේගයෙන් රටේ මුදල් ප්‍රමාණය ඉහළ ගියාම භාණ්ඩ හා සේවා වලට තිබෙන ඉල්ලුම වැඩි වෙලා මිල ඉහළ යනවා. එවිට ඩොලරයකින් මිල දී ගත හැකි භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය, එනම් එහි ක්‍රය ශක්තිය පහළ යනවා. භාණ්ඩ හා සේවා වලට සාපේක්ෂව මුදල දුර්වල වෙනවා.

වෙනත් රටවල වගේම ඇමරිකාවෙත් ආර්ථිකය වර්ධනය වන වේගයට වඩා වැඩියෙන් අලුත් මුදල් සංසරණයට එකතු කෙරෙනවා. ඒ නිසා ඇමරිකාවේ වුවත් භාණ්ඩ හා සේවාවන් වල මිල ගණන් වසරින් වසර ඉහළ යනවා. ඇමරිකන් ඩොලරයකින් මිල දී ගත හැකි භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය වසරින් වසර පහළ යනවා. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් ඇමරිකන් ඩොලරය ඇමරිකාවේ භාණ්ඩ හා සේවා වලට සාපේක්ෂව වසරින් වසර දුර්වල වෙනවා. එය ශක්තිමත් වෙන්නේ ඉතාම කලාතුරකින්.

පහත පළමු වගුවේ තිබෙන්නේ 2001 මුලදී ඇමරිකාවේ සංසරණය වූ ඩොලරයක දේශීය වටිනාකම වසරින් වසර පහල ගිය ආකාරයයි. දත්ත සියල්ල ඇමරිකාවේ කම්කරු සංඛ්‍යාලේඛණ කාර්යාංශයෙන්. ඇමරිකන් ඩොලරය රටේ භාණ්ඩ හා සේවා වලට සාපේක්ෂව ශක්තිමත් වී තිබෙන්නේ 2014 වසරේදී පමණයි. අනෙක් සෑම අවුරුද්දකම වෙලා තියෙන්නේ ඇමරිකන් ඩොලරය දුර්වල වෙන එකයි. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2001 ඇමරිකන් ඩොලරයක දැන් (2018 අගෝස්තු) වටිනාකම ඩොලර් ශත 68 කටත් වඩා අඩුයි. 2001දී ඩොලරයකින් ගත් බඩු ප්‍රමාණය ගන්න දැන් ඩොලර් 1.48ක් අවශ්‍යයි.

කොහොම වුනත් ඔය පහුගිය කාලයේ ඩොලරය ශක්තිමත් වුනා කියා කියන අය කියන්නේ ඔය කතාව නෙමෙයිනේ. ඒ අය කියන්නේ වෙනත් විදේශ මුදල් වලට සාපේක්ෂව මේ අවුරුද්දේදී ඩොලරය ශක්තිමත් වුනා කියන එකයි. ඩොලරය රට ඇතුළේ දුර්වල වෙද්දී එහෙම වෙන්න පුලුවන්ද?

බැරිකමක් නැහැ. මේ අවුරුද්දේ මුල සිට ගත වුනු මාස නවය ඇතුළත ඇමරිකන් ඩොලරයේ දේශීය අගය 1.70%කින් අඩු වෙලා තිබෙනවා. නමුත්, ඊට වඩා වේගයකින් වෙනත් රටක ව්‍යවහාර මුදලක දේශීය අගය අඩු වුනොත් එවැනි මුදලකට සාපේක්ෂව ඩොලරය ශක්තිමත් වෙන්න පුළුවන්. ප්‍රාග්ධන ගලායෑම්, මහ බැංකු මැදිහත්වීම් වැනි වෙනත් හේතු මතත් එය වෙන්න පුළුවන්.

හරි. වෙන්න පුළුවන් කියා කියමුකෝ. එහෙමනං ඇත්තටම එහෙම වෙලාද?

පහත දෙවන වගුවේ තිබෙන්නේ වෙනත් මුදල් ඒකක ගණනාවකින් ඇමරිකන් ඩොලරයක මිල. දත්ත සියල්ල ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවෙන්. වසර මුල සිට ගත වූ මාස නවය ඇතුළත ඇමරිකන් ඩොලරයක බාහිර අගය වෙනස් වූ ආකාරය මේ වගුවේ පෙන්වා තිබෙනවා.

වගුවේ දත්ත වලින් පෙනෙන පරිදි යුරෝ, චීන යුවාන්, ජපන් යෙන්, කැනේඩියානු ඩොලර්, බ්‍රිතාන්‍ය පවුම්, ඕස්ට්‍රේලියානු ඩොලර්, නවසීලන්ත ඩොලර් ආදී මුදල් ඒකක ගණනාවකට සාපේක්ෂව පහුගිය කාලයේ ඇමරිකන් ඩොලරය ශක්තිමත් වී තිබෙනවා. නමුත්, මෙක්සිකන් පෙසෝ, නෝර්වීජියානු ක්‍රෝනර්, තායි බාත් ආදියට සාපේක්ෂව ඇමරිකන් ඩොලරය සුළුවෙන් හෝ දුර්වල වෙලාත් තිබෙනවා. එහෙමනම් ඇත්තටම ඇමරිකන් ඩොලරයේ බාහිර අගයට මොකද වෙලා තිබෙන්නේ.

ඇතැම් මුදල් ඒකක වලට සාපේක්ෂව ඇමරිකන් ඩොලරයේ බාහිර අගය ශක්තිමත් වෙද්දී වෙනත් මුදල් ඒකක වලට සාපේක්ෂව එම බාහිර අගය දුර්වල වන විට සමස්තයක් ලෙස සිදුවුණේ කුමක්ද කියා තේරුම් ගැනීම අපහසු වෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින් ඇමරිකාවේ ප්‍රධාන වෙළඳපාර්ශ්වකාර රටවල් වල මුදල් ඒකක වලට සාපේක්ෂව එහි බාහිර අගය බරිත සාමාන්‍ය අගයක් ලෙස ගණනය කරලා ප්‍රසිද්ධ කරනවා. ඒ අනුව, පහුගිය මාස නවය ඇතුළත ඇමරිකන් ඩොලරයේ බාහිර අගය සමස්තයක් ලෙස 5.62%කින් ඉහළ ගිහින් තිබෙනවා.

කොහොම වුනත් ලංකාවේ ඩොලරය ඇමරිකන් ඩොලරයට සාපේක්ෂව 10.17% කින්ම (ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ දත්ත අනුව 10.72% කින්ම) දුර්වල වෙලා තිබෙන නිසා එයට හේතුව ඇමරිකන් ඩොලරය ශක්තිමත් වීමම කියා කියන්න බැහැ. ඇමරිකන් ඩොලරය වෙනත් රටවල් වලට සාපේක්ෂව ශක්තිමත් වීම හා රුපියල දුර්වල වීම අතර සම්බන්ධයක් නැතැයි කිව නොහැකි වුවත් එය ඉතා දුර්වල සම්බන්ධයක්.

රුපියල පාවෙන්නට ඉඩ ඇරපු 2001 වසරේ සිට එය දිගින් දිගටම දුර්වල වුවත් එහෙම වුණේ ඇමරිකන් ඩොලරය දිගින් දිගටම ශක්තිමත් වූ නිසා නොවෙයි. ඇමරිකන් ඩොලරයේ බාහිර අගය ඇතැම් කාලවල් වලදී දුර්වල වෙනවා වගේම නැවත ශක්තිමත් වෙනවා. එය නිතර සිදුවන ඉතා සාමාන්‍ය දෙයක්. ඇමරිකන් ඩොලරය ශක්තිමත් වන බොහෝ අවස්ථා වලදී රුපියල දුර්වල වුවත් ඇමරිකන් ඩොලරය දුර්වල වන විට රුපියල ශක්තිමත් වන බවක් බොහෝ විට දකින්න ලැබෙන්නේ නැහැ. එවැනි වකවානු වලදීත් වෙන්නේ රුපියල දුර්වල වන එකමයි.

පහත තෙවන වගුවෙන් පෙන්වා තිබෙන පරිදි රුපියලේ අගය තීරණය වන්නේ ඇමරිකන් ඩොලරයේ බාහිර අගය මතනම් මේ වන විට ඇමරිකන් ඩොලරයක මිල තිබිය යුත්තේ 2001දී තිබුණු මට්ටමේමයි. නමුත්, මේ වන විට ඩොලරයක රුපියල් මිල එමෙන් දෙගුණයක් පමණ වෙලා.

දිගින් දිගටම කියා තිබෙන පරිදි ඩොලරයට සාපේක්ෂව රුපියල අවප්‍රමාණය වීම සිදුවිය යුතු දෙයක් ලෙසයි මම සලකන්නේ. නමුත් ඒ ඩොලරය පහුගිය කාලය තුළ විශාල ලෙස ශක්තිමත් වෙලා තිබෙන නිසා නෙමෙයි. රුපියල මේ වන විටත් පවතින විණිමය අනුපාතිකයෙන් පෙන්වනවාට වඩා දුර්වල වෙලා තිබෙන නිසා. අවප්‍රමාණය වීම හරහා සිදුවෙන්නේ ඒ දුර්වලකම පෙනෙන්න ගැනීමයි. සිදුවිය යුත්තේ මූලිකාංග අනුව රුපියල ශක්තිමත් වෙන්න ඉඩහැරීම මිසක් දැනටමත් දුර්වල වී අවසන්ව තිබෙන රුපියල ශක්තිමත්ව තිබෙන බව පෙන්වන්න අමාරුවෙන් උත්සාහ ගැනීම නෙමෙයි. එසේ කිරීමෙන් වෙන්නේ රුපියල තවතවත් දුර්වල වෙන්න ඉඩ සැලසීමක් පමණයි.

ඩොලරය ශක්තිමත් වීම නිසා රුපියල අවප්‍රමාණය වනවා කියන එක වැඩිම වුණොත් අර්ධ සත්‍යයක් පමණයි.

රටේ ණය හා රජයේ විදේශ ණය

පසුගිය ආණ්ඩුව කාලයේ විශාල ලෙස ණය ගත් නිසා රට ආර්ථික අර්බුදයකට ගිය බව අහල ඇති වෙලා තියෙන කතාවක්. නමුත්, සංඛ්‍යාලේඛණ බැලුවහම පෙනෙන්නේ ඒ කාලය තුළ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස රාජ්‍ය ණය අඩු වී ඇති බවයි. රාජ්‍ය ණය වර්ධනය වීමේ වේගය දිහා බැලුවත් පහුගිය ආණ්ඩුව කාලයේදී පැවතුනු වේගය නිදහසෙන් පසු බලයේ සිටි වෙනත් ආණ්ඩු යටතේ පැවතුණු වේගයන්ට වඩා ලොකු වෙනසක් පෙනෙන්නට නැහැ. 

ඒ වුණත්, පහුගිය ආණ්ඩුවේ දෙවන භාගයේදී ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය වඩා භයානක අදියරකට අවතීර්ණ වූ බව බොරුවක් නෙමෙයි. මෙයට මූලික වශයෙන් හේතු වුණේ විදේශ ණය ගනිමින්, එසේ ලබාගත් විදේශ විණිමය වෙළඳපොළට මුදාහරිමින්, විණිමය අනුපාතිකය අවප්‍රමාණය වෙන්න නොදී තියා ගැනීම හා එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රටේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් විශාල ලෙස ඉහළ යාමයි. 

ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය අර්බුදයට පහුගිය ආණ්ඩු කාලයට වඩා ගොඩක් පැරණි ඉතිහාසයක් තිබෙනවා. රාජ්‍ය ණය බර මේ වන විට තිබෙනවාට වඩා බරපතල ප්‍රශ්නයක් වූ කාලවල් තිබුණු බව සංඛ්‍යාලේඛණ වලින් පෙනෙන දෙයක්. නමුත්, රටේ විදේශ අංශය මීට පෙර යුග වලදී කවදාවත් අද තිබෙන භයානක අදියරට පිවිසිලා නැහැ. 2001 වසරේදී විනිමය අනුපාතිකය පාවෙන්න හැරීමෙන් පසුව ටික කලකට වුවත් රටේ ආර්ථිකයේ විදේශ අංශය ප්‍රශ්නයක් නැතිව ඉදිරියට ගියා. මෙය විශාල ප්‍රශ්නයක් බවට පත් වුණේ යුද්ධය අවසන් වුනාටත් පසුව පසුගිය ආණ්ඩුවේ දෙවන භාගයේදී විණිමය අනුපාතිකය පහළින් තබාගැනීම රටේ ආර්ථිකය සැලසුම් කිරීමේ ප්‍රමුඛ උපායමාර්ගයක් බවට පත් වීමෙන් අනතුරුවයි. එසේ වීමේ පසුබිම ගැන විස්තර වෙන වෙලාවක ලියන්නම්.

රටේ විදේශ ණය කියන්නේ මධ්‍යම රජයේ විදේශ ණය පමණක් නෙමෙයි. මධ්‍යම රජයේ කොටසක් ලෙස නොසැලකෙන රජයේ සංස්ථා ආදිය විසින් ලබාගන්නා විදේශ ණය වල සිට පෞද්ගලික සමාගමක් හෝ තනි පුද්ගලයෙක් ලබා ගන්නා විදේශ ණය ඇතුළු සියලුම විදේශ ණය රටේ විදේශ ණය වලට ඇතුළත්.

මධ්‍යම රජය විසින් වගකිව යුත්තේ රජයේ ණය වලට පමණක් බව කාට හෝ කිව හැකියි. රජය විසින් ඇප වී තිබෙන රජයේ සංස්ථා වල ණය යම්කිසි ප්‍රමාණයක් හැර ඉතිරි ණය වලට රජය වගකිවයුතු නැති බව ඇත්ත. ඒ නිසා, එවැනි ණය රාජ්‍ය ණය ප්‍රශ්නයේ කොටසක් නෙමෙයි. නමුත්, රටේ කවුරු හෝ ලබාගත් විදේශ ණයක් ඇත්නම් එය ලංකාව මුහුණ දෙන ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නයේ කොටසක්.

උදාහරණයක් විදිහට ශ්‍රී ලන්කන් එයාලයින්ස් විසින් 2014 ජූනි 27 වෙනිදා නිකුත් කරපු ඩොලර් මිලියන 175ක පස් අවුරුදු බැඳුම්කරය ගනිමු. මේ වෙනුවෙන් සමසකට වරක් බැගින් කූපන් පොලියක් (වාර්ෂිකව 5.3%ක් වන) ගෙවිය යුතුයි. ලබන වසරේ කල් පිරීමෙන් පසුව ගත් මුදල ආපසු ගෙවිය යුතුයි.

දැන් මේ මුදල ආපසු ගෙවන එක කරන්නේ  ශ්‍රී ලන්කන් එයාලයින්ස් විසින්නම් මධ්‍යම රජයේ අයවැයට එයින් බරක් නැහැ. එහෙත්, ඔවුන් මේ මුදල් ආපසු ගෙවිය යුත්තේ ඩොලර් වලින් මිස රුපියල් වලින් නොවන නිසා අතේ ඩොලර් නැත්නම් වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගත යුතුයි. එහෙම මිල දී ගන්න රට ඇතුළේ කාගේ හෝ අතේ ඩොලර් තිබිය යුතුයි. 

ලංකාව දැන් මුහුණ දී සිටින ප්‍රශ්නය ඩොලර් බිලියන 50 ඉක්මවන විදේශ ණය ගොඩක් තිබුණත් ඒ ණය ගෙවන්න රට ඇතුළේ තිබෙන ඩොලර් ප්‍රමාණය බිලියන 10කට කිට්ටු ප්‍රමාණයක් පමණක් වීමයි. රට ඇතුළට ඩොලර් එන විට ඒ ඩොලර් රටේ ඉතිරි කරගත්තානම් මේ ප්‍රශ්නය නැහැ. නමුත්, විණිමය අනුපාතිකය පහළින් තබා ගැනීම පස්සේ පැන්නීම නිසා අන්තිමට රටේ ඩොලරුත් නැහැ. විණිමය අනුපාතිකය අවශ්‍ය විදිහට තබාගන්න පුළුවන් වෙලත් නැහැ. 

පහුගිය කාලයේ දිගින් දිගටම වෙලා තියෙන්නෙත්, ඉදිරි මාස වල නැවත වෙන්න ඉඩ තියෙන බව පෙනෙන්නෙත් මහදැනමුත්තා කළා වගේ එළුවගේ බෙල්ලත් කපලා පස්සේ ඔළුව එළියට ගන්න මුට්ටිය බිඳින ක්‍රමය. ඉස්සෙල්ලා විණිමය අනුපාතිකය රැකගන්න රටේ විදේශ විණිමය එළියට යන්න අරිනවා. එහෙම කරලත් බැරි වෙනකොට වැඩේ අත ඇරලා නැවත විණිමය අනුපාතිකය වැටෙන්න අරිනවා.

මේ කරුණ හා අදාළව මේ ආණ්ඩුවට මුහුණ දෙන්න වෙලා තිබෙන ප්‍රශ්නය මේ ආණ්ඩුව ඇති කළ ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. දැන් පවතින තත්ත්වය අනුව විණිමය අනුපාතිකය පාලනය කිරීම දැලි පිහියෙන් කිරි කනවා වගේ වැඩක්. රුපියල වැටෙන්නේ ඉඩ ඇරිය යුතු වුවත්, ඒ නිසා ඇතිවන අතුරු විපාක ගැනත් හිතමිනුයි එය කරන්න වෙලා තියෙන්නේ. 

මුළු ණය ප්‍රමාණය වන ඩොලර් බිලියන පණහම එකවර ගෙවිය යුතු නැති බව කාට හෝ මතක් කර දෙන්න පුළුවන්. ඇත්ත. නමුත්, කවදා හෝ ගෙවන්නේ ඕනැනේ. අනාගතයේදී රටට කොහෙන් හෝ ඩොලර් එන විදිහක් පේන්න තියෙනවානම් ප්‍රශ්නයක් නෑ කියන්න පුළුවන්. නමුත්, පේන්න තිබෙන්නේ ඉදිරි අවුරුදු වල තව තවත් ඩොලර් එළියට යන්න නියමිත බවයි.

ඩොලර් බිලියන පණහට පොලිය 6%ක් කියා සැලකුවොත් අවුරුද්දකට පොලිය විදිහට පමණක් ඩොලර් බිලියන 3ක් ගෙවන්න වෙනවා. මේ ප්‍රමාණය වුවත් වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගන්න එක ප්‍රායෝගිකව කළ නොහැකි දෙයක්. දැන් සිදුවන ආකාරයට උද්ධමන වෙනසට අමතරව අවුරුද්දකට 10%කින් පමණ රුපියල අවප්‍රමාණය වෙන්න ඇරියොත් වැඩිම වුනොත් රුපියල් බිලියනයක් හොයා ගන්න පුළුවන් වෙයි. ඉතිරි පොලී මුදල හා ණය වාරික ගෙවන්න වෙන්නේ අලුත් ණය අරගෙනයි. ඊට අමතරව ජංගම ගිණුමේ තිබෙන ඩොලර් බිලියන දෙකක විතර හිඟයත් පියවන්න ක්‍රමයක් තියෙන්න ඕනෑ.

මේ යන විදිහට රුපියල අවප්‍රමාණය කරලා වුනත් අවුරුද්දකට රටේ විදේශ ණය ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන දෙක තුනකින් වැඩි වන එක නවත්වන්න බැහැ. අඩුම වශයෙන් විදේශ ණය ප්‍රමාණය ස්ථාවරව තබා ගන්න වුනත් අවුරුදු දෙකතුනක් යනකම් රුපියල අවුරුද්දකට 20%කින් පමණ බැගින් අවප්‍රමාණය වෙන්න අරින්න වෙයි. එය කිරීම දේශපාලනික සිය දිවි නසාගැනීමක් නිසා ආණ්ඩුව එය කරයි කියා හිතන්න බැහැ. 

තව ටික දවසකින් නැවතත් මහ බැංකුව විණිමය අනුපාතිකයට අත ගහලා එය ස්ථාවර කරයි. ආණ්ඩුව තව බිලියන දෙක තුනක් ණය ගනියි. ණය තව වැඩිවෙයි. ඉදිරි මැතිවරණයකදී ආණ්ඩුව වෙනස් වුණොත් අලුතෙන් පත්වන ආණ්ඩුව මේ ආණ්ඩුවට බැණ බැණ ඔය ටිකම කරයි. සමහර විට එහෙම කරල නොනැවතී මේ ආණ්ඩුව වගේ නැතිව "බය නැතුව" තව ණය අරගෙන ඒ මුදල් වෙළඳපොළට දාලා විණිමය අනුපාතිකය ස්ථාවර කරලා ඒ මඟින් රටේ අනාගතය අස්ථාවර කරයි.

පහත වගුවේ තියෙන්නේ 2000 වසරේ ඉඳලා රජයේ හා රටේ විදේශ ණය වැඩි වූ ආකාරය, විදේශ සම්පත් වැඩි වූ ආකාරය හා විදේශ ණය හා විදේශ සම්පත් අතර පරතරය ඉහළ ගිය ආකාරයයි.

රුපියල තවදුරටත් අවප්‍රමාණය විය යුත්තේ ඇයි?

කිසියම් රටක භාණ්ඩ හා සේවා නිෂ්පාදනය ඉහළ යාමට සාපේක්ෂව සංසරණයට එකතු කරන මුදල් ප්‍රමාණය වැඩි වුනොත් දේශීය ව්‍යවහාර මුදලේ දේශීය අගය පහළ යනවා. උද්ධමනය කියා කියන්නේ ඕකටයි. ලංකාවේ වෙළඳපොළේ ගොඩක් භාණ්ඩ වල මිල දිගින් දිගටම ඉහළ යන්නේ උද්ධමනය නිසයි.

උද්ධමනයට අමතරව වෙනත් සාධක හේතුවෙනුත් භාණ්ඩ මිල ඉහළ යනවා. උදාහරණයක් විදිහට කලින් කලට කාලගුණ ප්‍රශ්න නිසා ලංකාවේ හාල්, පොල් මිල ගණන් ඉහළ යාම පෙන්වා දෙන්න පුළුවන්. මේ විදිහට සැපයුම් සාධක මත මිල ඉහළ ගිය විට, ඒ සාධක වල බලපෑම ඉවත් වූ වහාම නැවතත් මිල අඩු වෙනවා. නමුත්, රටේ මුදල් සැපයුම වැඩිවීම නිසා සිදුවන මිල වැඩිවීම් ඒ  විදිහට ආපසු හැරෙන්නේ නැහැ.

ඔය අලුතින් මුදල් සංසරණයට එකතු කර ලාබයක් ලැබීම, එහෙමත් නැත්නම් සල්ලි අච්චු ගැසීම, ලංකාව විතරක් කරන වැඩක් නෙමෙයි. ඇමරිකාව ඇතුළු හැම රටක්ම වගේ ඔය වැඩේ කරනවා. ඒ නිසා, ඇමරිකන් ඩොලරය ඇතුළු සෑම මුදල් ඒකකයකම දේශීය අගය කාලයත් එක්ක පහත වැටෙනවා. මතක තියා ගන්න ව්‍යවහාර මුදලක දේශීය අගයයි මේ විදිහට පහත වැටෙන්නේ.

ඇමරිකන් ඩොලරයේ දේශීය අගය කාලයත් එක්ක පහත වැටීම නිසා ඇමරිකාව ඇතුළේ ඩොලරයක් ගෙවා මිල දී ගත හැකි භාණ්ඩ ප්‍රමාණය එන්න එන්නම අඩු වෙනවා. පසුගිය ජනවාරි මාසයේ ඩොලර් 100කට මිල දී ගත් බඩු ප්‍රමාණය මිලදී ගන්න අගෝස්තු වෙද්දී ඩොලර් 102.26ක් අවශ්‍යව තිබුණා. ඒ කියන්නේ පොදුවේ ඇමරිකාවේ මිල මට්ටම මේ මාස අටට 2.36%කින් ඉහළ ගියා. ඒ කියන්නේ පහුගිය මාස අටක කාලය තුළ ඇමරිකාවට සාපේක්ෂව ඇමරිකන් ඩොලරය දුර්වල වෙලා.

කොහොම වුනත් පසුගිය මාස අටක කාලය තුළ ලංකාවේ සිදු වී තිබෙන්නේ මෙහි අනිත් පැත්තයි. ජන හා සංඛ්‍යාලේඛණ දෙපාර්තමේන්තුවේ දත්ත අනුව පසුගිය දෙසැම්බරයේදී රුපියල් 100කින් මිල දී ගත් භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගන්න අගෝස්තුවේදී ඕනෑ වුනේ රුපියල් 99.05ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ ඔය මාස අටක කාලය තුළ රුපියලේ දේශීය අගය 1%කින් පමණ ඉහළ ගිහින්. ඒ කියන්නේ පහුගිය මාස අටක කාලය තුළ ලංකාවට සාපේක්ෂව රුපියල ශක්තිමත් වෙලා.

විණිමය අනුපාතිකය කියන්නේ එක රටක ව්‍යවහාර මුදලක් තවත් රටක ව්‍යවහාර මුදලක් සමඟ වෙළඳපොළේ ගනුදෙනු වන අනුපාතය. මේ අනුපාතයෙන් කිසියම් ව්‍යවහාර මුදල් ඒකකයක බාහිර අගය පිළිබිඹු වෙනවා. පසුගිය මාස අටක කාලය තුළ ඩොලරය ඇමරිකාවට සාපේක්ෂව දුර්වල වෙද්දී රුපියල ලංකාවට සාපේක්ෂව ශක්තිමත් වුනත්, එකිනෙකට සාපේක්ෂව ගත්තහම වෙලා තියෙන්නේ රුපියල දුර්වල වෙලා ඩොලරය ශක්තිමත් වෙන එකයි. ඒ කියන්නේ ඩොලරයේ බාහිර අගය ඉහළ ගිහින්. රුපියලේ බාහිර අගය පහළ ගිහින්.

සාමාන්‍යයෙන් විය යුත්තේ කිසියම් ව්‍යවහාර මුදලක් රට ඇතුළේ ශක්තිමත් වෙන කොට එයට රටින් පිටත තියෙන ඉල්ලුමත් ඉහළ ගිහින් එහි බාහිර අගය ඉහළ යන එකයි. නමුත්, පසුගිය කාලයේ ලංකාවේ සිදු වී තිබෙන්නේ එය නෙමෙයි. එහෙම වුනේ කොහොමද?

ඩොලරයේ දේශීය අගය 2.3%කින් අඩු වී රුපියලේ දේශීය අගය 0.9%කින් ඉහළ යනවා කියන්නේ රුපියලේ අගය ඩොලරයට සාපේක්ෂව 3.2%කින් ඉහළ යා යුතු බවයි. එසේ නොවුනොත් ලංකාවේ භාණ්ඩ ඇමරිකාවට සාපේක්ෂව 3.2%කින් මිල අඩු වෙනවා. මේ විදිහට රටවල් දෙකක ව්‍යවහාර මුදල් වල දේශීය අගය අඩු වැඩි වීමට සමානුපාතිකව ඒවායේ බාහිර අගයත් වෙනස් වෙනවානම් ඒ දෙරට අතර ක්‍රය ශක්ති සාම්‍යය පවත්වා ගැනෙන බව අපට කියන්න පුළුවන්.

නමුත්, මෙය මේ ආකාරයට සිදු නොවුණේ පසුගිය දෙසැම්බරය වන විට පැවති රුපියලේ බාහිර අගය ඒ මට්ටමේ පවත්වාගෙන තිබුණේ වසර ගණනාවක් තිස්සේ ඇති දැවැන්ත විදේශ ණය ප්‍රමාණයක් ගනිමින් ඒ මුදල් උපයෝගී කරගෙන රුපියලේ බාහිර අගය තිබිය යුතු තරමට වඩා ගොඩක් උඩින් තබාගෙන සිටි නිසයි. 2001 වසරේදී ඩොලරයක රුපියල් මිල "නියම මිල" කියා උපකල්පනය කළොත්, ඒ වසරේ සිට රුපියලේ හා ඩොලරයේ දේශීය අගය වෙනස් වීම සැලකූ විට 2017 දෙසැම්බර් වෙද්දී ඩොලරයක මිල රුපියල් 229.92ක් විය යුතුව තිබුණා.

කෙසේ වුවත්, පසුගිය මාස අට තුළ මේ තත්ත්වය රුපියලට වාසිදායක ලෙස ආපසු හැරී ඇති නිසා දැන් මේ ගණන ඩොලරයට රුපියල් 222.66ක්. රුපියල තවමත් තියෙන්නේ ඊට වඩා ගොඩක් පහළින්. ඒ නිසා, තවමත් ලංකාවට ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්න වලින් බේරී සිටින්න ඉඩක් නැහැ.

විදේශ ණය ගනිමින් රුපියල වසර ගණනාවක් තිස්සේම තිබිය යුතු මට්ටමට වඩා පහළින් තියා ගැනීම නිසා ලංකාවේ ආනයන අපනයන පරතරය පසුගිය කාලයේදී විශාල ලෙස පුළුල් වුණා. ඩොලරයක මිල රුපියල් 222ක් වුනොත් මේ ආනයන අපනයන පරතරය නැවතත් 2001 මට්ටමට අඩු වෙයි. නමුත්, එය නැති වන එකක් නැහැ. ඒ 2001 අවුරුද්දෙත් ආනයන අපනයන පරතරයක් තිබුනු නිසා.

කොහොම වුනත් 2001 අවුරුද්දේදී ලංකාවට ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නයක් තිබුණේ නැහැ. ඒ අවුරුද්දේ තිබුණු ආනයන අපනයන පරතරය පියවන්න ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ සෑහෙන දුරට ප්‍රමාණවත් වූ නිසා, ජංගම ගිණුමේ තිබුණේ ඉතා අඩු හිඟයක්. 2001දීත් ලංකාවේ විදේශ ණය ඉහළ ගියත් ඒ ඉතා සුළුවෙන්. ඊට වඩා වැඩියෙන් විදේශ වත්කම් ඉහළ ගිය නිසා 2001දී රටේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 6.1 දක්වා අඩු වුණා. එවැනි තැනකට එන්න පුළුවන් වුණේ රුපියල ඩොලරයට සාපේක්ෂව විශාල ලෙස අවප්‍රමාණය වෙන්න ඉඩ හැරීම මඟිනුයි.

අවාසනාවට 2001න් පසුව කතාව එතරම් සුන්දර නැහැ. වැඩි වැඩියෙන් අලුතින් මුදල් සංසරණයට එක් කිරීම නිසා වසරින් වසරම රුපියලේ දේශීය අගය පිරිහෙද්දී එයට සමාන්තරව විදේශ අගය පිරිහෙන්න නොදී කෘතිමව රුපියල ශක්තිමත්ව තබා ගත්තේ විදේශ ණය අරගෙන විණිමය වෙළඳපොළට මුදා හැරීම මඟිනුයි. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, 2017 අවසානය වෙද්දී ඩොලර් බිලියන 51.8ක් දක්වා විදේශ ණය ඉහළ ගොස් තිබුණත් විදේශ වත්කම් තිබුණේ ඩොලර් බිලියන 10.4ක් පමණයි. හිඟය ඩොලර් බිලියන 41.4ක්.

දැනට අරගෙන තිබෙන විදේශ ණය ආපසු ගෙවන්නනම් රටේ තිබෙන විදේශ සංචිත සියල්ල වැය කිරීමෙන් පසුව තවත් ඩොලර් බිලියන 41.4ක් හොයන්න වෙනවා. මේ මුදල රටේ වාර්ෂික අපනයන ආදායම මෙන් හතර ගුණයක මුදලක්. පසුගිය වසර දෙක තුන තුළ ඩොලරයට යම් තරමකින් ඉහළ යන්න දුන් නිසා ජංගම ගිණුමේ හිඟය යාන්තමින් අඩු වී ඇතත් තවමත් වසරකට ඩොලර් බිලියන 2ක පමණ හිඟයක් තිබෙන නිසා කලින් කී ඩොලර් බිලියන 41.4ක ශුද්ධ විදේශ බැරකම වසරින් වසර ඉහළ යාමයි වෙමින් තියෙන්නේ. රුපියල පාලනයක් ඇතුව සැලකිය යුතු තරමින් අවප්‍රමාණය වෙන්න ඉඩ නොදී, ඔය ඩොලර් බිලියන 41.4ක මුදලට තවත් ඩොලර් බිලියන ගාණක් එකතු වෙලා එක පාරටම ලොකු මුදලක් ආපසු ගියොත්, ඒ මුදල නැවත ණය ලෙස ලබාගෙන රෝල ගෙනියන එක අපහසු වී හිර වුණොත්, ඩොලරයක රුපියල් මිල කොහේ නතර වෙයිද කියා කියන්න බැහැ.

ආසියානු අර්බුදය වෙලාවේ 1997 අප්‍රේල් සිට 1998 ජනවාරි දක්වා කාලය තුළ ඇමරිකන් ඩොලරයක තායි භාත් මිල 25 සිට 53 දක්වා ඉහළ ගියා. ඉන්දුනීසියන් රුපියා මිල 2,900 ඉඳලා 10,000 මට්ටමට ගියා. ඒ වගේ දෙයක් එක වර වුනොත් එය දරාගන්න අමාරුයි. පාලනයක් ඇතුව ක්‍රමයෙන් රුපියල අවප්‍රමාණය වෙන්න ඉඩ දිය යුත්තේ ඒ නිසයි.

(Image: https://blog.oureducation.in/impact-rupee-depreciation-indian-economy/)

ව්‍යාපාර චක්‍ර (තෙවන කොටස)

පසුගිය ලිපි දෙකෙන් අපි කතා කතා කළේ ව්‍යාපාර චක්‍ර කියන්නේ මොනවාද කියන එක හා ව්‍යාපාර චක්‍රයකදී ආර්ථිකයක් තාවකාලිකව අස්ථාවර වී නැවතත් ස්වභාවික ලෙසම ස්ථාවර වෙන්නේ කොහොමද කියන එකයි. මේ විදිහට ආර්ථිකයක් තාවකාලිකව අස්ථාවර වීම රටේ සමස්ත ඉල්ලුමේ හා සමස්ත සැපයුමේ නොගැලපීමක් ඇති වීම හා එය නැවත සමතුලිත වීමක් ලෙසත් විස්තර කළ හැකියි.

රටක සමස්ත ඉල්ලුම හා සමස්ත සැපයුම අතර නොගැලපීමක් ඇති විය හැකි ආකාර හතරක් තිබෙනවා. මේ අවස්ථා හතරේදී දැකිය හැක්කේ එකම රෝග ලක්ෂණ නෙමෙයි.

පළමු ආකාරය:  සමස්ත ඉල්ලුම එසේම තිබියදී සමස්ත සැපයුම ඉහළ යාම
දෙවන ආකාරය:  සමස්ත ඉල්ලුම එසේම තිබියදී සමස්ත සැපයුම පහළ යාම
තෙවන ආකාරය:  සමස්ත සැපයුම එසේම තිබියදී සමස්ත ඉල්ලුම ඉහළ යාම
සිවුවන ආකාරය:  සමස්ත සැපයුම එසේම තිබියදී සමස්ත ඉල්ලුම පහළ යාම

මෙහි පළමු හා සිවුවන අවස්ථා වලදී ඉල්ලුමට වඩා සැපයුම වැඩි නිසා මිල මට්ටම් පහත වැටී උද්ධමනය අඩුවෙනවා. ඉතිරි අවස්ථා දෙකේදී මිල මට්ටම් වේගයෙන් ඉහළ ගොස් උද්ධමනය වැඩි වෙනවා. ඒ වගේම, පළමු හා දෙවන අවස්ථා වලට මුල් වෙන්නේ සමස්ත සැපයුමේ ඇතිවන තාවකාලික කම්පනයන්.

උදාහරණයක් ලෙස කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදිතය හා අදාළව  කාලගුණ චක්‍ර වල බලපෑම නිසා සාමාන්‍ය අස්වැන්නට වඩා වැඩි අස්වැන්නක් ලැබීම හෝ අස්වනු පාළු වීම දැක්විය හැකියි. ඒ වගේම විදේශ අංශය දෙස බැලුවොත් රබර් වගේ අපනයන නිෂ්පාදනයක් සඳහා ලෝක ඉල්ලුම හදිසියේ වැඩි වී ජාත්‍යන්තර මිල ගණන් එකවර විශාල ලෙස ඉහළ යාම හෝ රටකින් තෙල් වැනි ස්වභාවික සම්පතක් හමු වීම දැක්විය හැකියි.

සමස්ත ඉල්ලුමේ විචලනයන් ඇති වන ආකාරය ඊට වඩා තරමක් සංකීර්ණයි. එක පැත්තකින් මෙයට හේතුව රටේ සමස්ත ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැන හරියටම දැන ගැනීමේ හැකියාවක් තනි පුද්ගලයෙකුට නැතිවීම කියා කියන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් ලෙස සමහර වෙලාවට කවර හෝ හේතුවක් නිසා තෙල් හිඟයක් ඇති වෙයි කියා බොහෝ දෙනෙකුට හිතුනහම පැට්‍රෝල් ෂෙඩ් ඉදිරිපිට පෝලිම් ගැහෙන එක පෙන්වන්න පුළුවන්.

මේ ගොඩක් අය පැට්‍රෝල් මිල දී ගන්නේ තමන්ට ඒ වෙලාවේ පැට්‍රෝල් අවශ්‍ය නිසාම නෙමෙයි. මේ විදිහට පැට්‍රෝල් දැනට අවශ්‍ය නැති අයත් කලින්ම ටැංකි පුරවා ගැනීම නිසා එකවර පැට්‍රෝල් ඉල්ලුම විශාල ලෙස ඉහළ යනවා වගේම දවසකට දෙකකට පසුව පැට්‍රෝල් ඉල්ලුම සාමාන්‍ය මට්ටමට වඩා පහත වැටීමත් අනිවාර්යයයෙන්ම සිදු වෙනවා. හැමෝගෙම ටැංකි පිරුණට පස්සේ තව කොහාට පැට්‍රෝල් ගහන්නද?

ව්‍යාපාර චක්‍ර වල ක්‍රියාකාරීත්වය යම් තරමකින් අවබෝධ කරගත්තට පස්සේ මේ ව්‍යාපාර චක්‍ර වල බලපෑම අවම කරන්න මිනිස්සුන්ට අවශ්‍යතාවයක් ඇති වීම අමුතු දෙයක් නෙමෙයි. අවිනිශ්චිතතාවන් අඩු වෙනවට ගොඩක් මිනිස්සු කැමතියි. මහ බැංකු වල මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රජයයන්හි රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ඉස්සරහට පනින්නේ ඔන්න ඔය කැමැත්ත ප්‍රයෝජනයට ගනිමිනුයි.

කොහොම වුනත් මහ බැංකුවට හෝ රජයට රටක සමස්ත සැපයුම වෙනස් කරන්න අමාරුයි. ඔවුන්ට කළ හැක්කේ සමස්ත ඉල්ලුම පාලනය කිරීම පමණයි. එය කළ හැක්කේත් තාවකාලිකව පමණයි. මෙහිදී වෙන්නේ රටේ සමස්ත ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැන හරියටම නොදන්න මිනිස්සුන්ගේ තීරණ වලට බලපෑමක් කිරීමෙන් මිනිසුන්ගේ තීරණ වෙනස් කර ඒ මඟින් සමස්ත ඉල්ලුම වෙනස් කිරීමයි.

රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති හරහා බදු අඩු කළ විට මිනිසුන්ගේ ආදායම කලින් මට්ටමේදීම තියෙද්දී ඔවුන්ගේ මිල දී ගැනීමේ හැකියාව ඉහළ යනවා. බදු වැඩි නොකර, රජයේ වියදම් වැඩි කළ විට වෙන්නේත් මිනිස්සුන්ගේ අතට වැඩිපුර සල්ලි එන එකයි. ඒ වගේම, මහ බැංකුව විසින් පොලී අනුපාතික පහළ දමා රටේ සංසරණය වන මුදල් ප්‍රමාණය වැඩි කළ විට මිනිස්සු වැඩිපුර ණය ගන්න පෙළඹෙනවා. එවිට වෙන්නෙත් අතට ලැබෙන සල්ලි ප්‍රමාණය වැඩි වෙන එකයි.

ස්වභාවික තත්ත්වයන් යටතේ මිනිස්සුන්ගේ ආදායම් වැඩි වී මිල දී ගැනීමේ හැකියාව ඉහළ යන්නේ රටේ නිෂ්පාදිතය වැඩි වන අවස්ථා වලදීයි. සමාගමක් වැටුප් වැඩි කරන්නේ හෝ පාරිතෝෂික දෙන්නේ ලාභ වැඩි වන විට. ලාභ වැඩි වන්නේ නිෂ්පාදනය ඉහළ ගිය වෙලාවටයි. නමුත්, ඉහත ආකාරයෙන් රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති හෝ මුදල් ප්‍රතිපත්ති හේතුවෙන් මිනිස්සු අතට සල්ලි එන්නේ රටේ සමස්ත නිෂ්පාදනය ඒ විදිහටම තියෙද්දීයි.

කොහොම වුනත් මේ විදිහට සල්ලි අතට එනකොට මිනිස්සු වැඩියෙන් මිල දී ගන්න පෙළඹෙන නිසා රටේ සමස්ත ඉල්ලුම ඉහළ යනවා. අසමතුලිතතාවය ඇති වී තිබෙන්නේ සමස්ත ඉල්ලුමේ අඩුවක් නිසානම් ඒ අසමතුලිතතාවය ඉක්මනින් නැති වී යනවා. මේ විදිහට නැවත ඉහළ ගිය ඉල්ලුම සමඟ ගැලපිය හැකි සමස්ත සැපයුමක් රටේ තිබෙන නිසා මිල මට්ටම නියම තැනට නැවත එනවා.

හැබැයි ඔය විදිහට ඉල්ලුම හා සැපයුම නැවත සමතුලිත වීමෙන් පසුව රජය හා මහ බැංකුව විසින් අර කලින් ක්‍රියාත්මක කළ ප්‍රතිපත්ති ආපසු හැරවිය යුතුයි. ඒ කියන්නේ නැවත රජයේ වියදම් කප්පාදු කර, බදු වැඩි කර, පොලී වැඩි කර මිනිසුන්ගේ වියදම් කිරීමේ හැකියාව සීමා කළ යුතුයි. එහෙම නොකළොත්, රටේ සමස්ත ඉල්ලුම සාමාන්‍ය සැපයුම් මට්ටමටත් වඩා වැඩි වෙලා ධන නිපැයුම් පරතරයක් ඇති වෙනවා.

ඉල්ලුම සැපයුමට වඩා පහත වැටී තිබෙන්නේ ඉල්ලුමේ අඩුවක් නිසා නොව සැපයුම හදිසියේ ඉහළ යාම නිසා වෙන්නත් පුළුවන්. මේ වගේ වෙලාවක මුදල් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ලිහිල් කළොත් වෙන්නේ උඩින් කියූ දෙයම නෙමෙයි. සාමාන්‍යයෙන් මුදල් ප්‍රතිපත්ති වල හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වල බලපෑම ආර්ථිකයට එන්නත් කලින්ම වාගේ සැපයුම් කම්පන වල බලපෑම ස්වභාවිකවම වගේ නැති වී යන නිසා ඔය වගේ වෙලාවක මුදල් සැපයුම වැඩි කළොත් බොහෝ විට වෙන්නේ ඒ හේතුවෙන්ම අසමතුලිතතාවයක් ඇති වෙන එකයි.

මුදල් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති හරහා ව්‍යාපාර චක්‍ර වල බලපෑම පාලනය කරන්න උත්සාහ කරන එක ලෝකයේ සෑම රටක්ම වාගේ කරන දෙයක්. මෙය ප්‍රතිඵලදායක නොවන බව කියන්න බැරි වුනත් මේ විදිහට ව්‍යාපාර චක්‍ර පාලනය කරන්න යාමේදී නොසැලකිල්ලෙන් හෝ අත්වැරදීම් නිසා ප්‍රශ්නය තවත් උග්‍ර වූ අවස්ථා ගැන උදාහරණ ඕනෑ තරම් තියෙනවා.

මුදල් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී පළමුව ව්‍යාපාර චක්‍රයේ තමන් සිටින්නේ කොතැනද කියන එක නිවැරදිව දැන ගත යුතුයි. ඒ සඳහා රටේ විභව දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය කුමක්ද කියා හරියට දැනගත යුතුයි. උදාහරණයක් ලෙස රටේ විභව ආර්ථික වර්ධන වේගය 5%නම් හා සැබෑ වේගය 6%නම් ඒ වගේ වෙලාවක තියෙන්නේ ධන නිපැයුම් පරතරයක් නිසා අවශ්‍ය වන්නේ දැඩි මුදල් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කර ආර්ථික වර්ධනය අඩු කිරීමයි.

නමුත්, ඔය වගේ වෙලාවක නිමැවුම් පරතරය වැඩි වී නැති බවත්, විභව ආර්ථික වර්ධන වේගය 7% දක්වා වැඩි වී ඇති බවත් කවුරු හෝ හිතුවොත් පෙනෙන්නේ සෘණ නිමැවුම් පරතරයක් තිබෙන බවයි. ඒ මත පදනම්ව මුදල් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ලිහිල් කළොත් අන්තිමට වෙන්නේ තිබෙන ධන නිමැවුම් පරතරය තවත් වැඩි වී රටේ ආර්ථිකය එහි ස්ථාවර සමතුලිතාවයෙන් තවත් ඈතට ගමන් කිරීමයි.

(Image: https://www.teacherspayteachers.com/Product/Mini-BusinessEconomic-Unit-on-Business-Cycle-incl-activities-quiz-answer-keys-3425921)

ව්‍යාපාර චක්‍ර (දෙවන කොටස)

පළමු කොටසින් අපි කතා කළේ ව්‍යාපාර චක්‍රයක දැකිය හැකි අදියර හතර පිළිබඳවයි. මෙයින් අදියර දෙකකදී, රටක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වර්ධනය වන පථය එහි දිගුකාලීන ගමන් මාර්ගයෙන් ඉවතට අපගමනය වෙනවා. ඉතිරි අදියර දෙකේදී නැවත එම ගමන් මාර්ගය දිශානුභිමුකව ගමන් කරනවා. මේ විදිහට රටක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වර්ධනය වන පථය කාලයෙන් කාලයට එහි දිගුකාලීන ගමන් මාර්ගයෙන් පිටතට හා ඒ දෙසට විචලනය වන්නේ ඇයි?

මේ ගැන පැහැදිලි කෙරෙන ප්‍රවාද ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒ ප්‍රවාද බොහොමයක් එකිනෙකට පටහැනි ඒවා නෙමෙයි. මේ සංසිද්ධිය පසුපස තිබෙන ක්‍රියාවලියේ වෙනස් මාන වෙතට අවධානය හෙළීම පමණයි මේවායේ වෙනස.

නිපැයුම් පරතරය ධන අගයක් ගන්නවා කියන්නේ රටේ සාමාන්‍ය නිෂ්පාදන ධාරිතාවට වඩා වැඩි නිෂ්පාදනයක් වෙනවා කියන එකයි. මේක කොහොමද වෙන්නේ?

මේ දවස් වල ලංකාවේ උසස් පෙල විභාගය පැවැත් වෙනවා. මේ වගේ කඩඉම් විභාගයක් කිට්ටු වෙද්දී බොහෝ සිසු සිසුවියන් අධ්‍යාපන කටයුතු සඳහා දවසේ වැඩි වෙලාවක් යොදවනවා. සමහර විට පැය හත අටක්... දහයක් දොළහක්... නිදා ගන්නේ වෙනදා කාලයට වඩා අඩු කාලයක්. රූපවාහිනිය සමඟ ගත කරන කාලය, ක්‍රීඩා කරන කාලය වගේ දේවල් අඩු කරනවා.

ඉහත තත්ත්වය සාමාන්‍ය තත්ත්වය නෙමෙයි. මේ වගේ කට්ටක් කන එක මාසයක් දෙකක් එක දිගට කරන්න පුළුවන් වුනත් හැමදාම කරන්න බැහැ. ඒ නිසා, විභාගය ඉවර වුනු ගමන් ඔය ඔක්කොම කණපිට ගැහෙනවා.

සමහර රැකියා කරන අයට සමහර කාල වලට වැඩ වැඩියි. ගණකාධිකාරීවරයෙක් ගත්තොත් වසරේ අවසන් ගිණුම් හදන කාලයට. අලෙවිකරුවෙක් ගත්තොත් තමන්ගේ අලෙවි ඉලක්ක පරීක්ෂා කෙරෙන කාල පරාසයක අන්තිම කිට්ටුව වෙද්දී. මේ වගේ කාලයකට වැඩි පැය ගණනක් මැරීගෙන වැඩ කරන කෙනෙක් එයින් පස්සේ විවේකයක් ගන්නවා. 

ඉදි කිරීම් වැඩපොළක් වගේ එකක් ගත්තොත් වැඩේ ඉවර කරල බාර දෙන දවස කිට්ටු වෙද්දී තාවකාලික සේවකයින් දමාගෙන, ඉන්න සේවකයින්ට අතිකාල ගෙවමින් රෑ දවල් නැතුව බරටම වැඩ කළත් හැමදාම ඔය විදිහට වැඩ කරන්නේ නැහැ. ලංකාවේ ප්‍රධාන අපනයන භාණ්ඩය නිපදවන ඇඟලුම් කම්හලක් ගත්තත්, ඇනවුමක් නැව්ගත කළ යුතු දවස (ෂිප්මන්ට් එකක්) කිට්ටු වෙද්දී තත්ත්වය ඔය වගෙයි.

ඉහත විස්තර කළ පරිදි, පුද්ගලයෙක් හෝ ආයතනයක් තමන්ගේ සාමාන්‍ය ධාරිතාවට වඩා වැඩියෙන් වැඩකරන කාල පරිච්ඡේද තියෙනවා. හැබැයි එය සාමාන්‍ය තත්ත්වය නෙමෙයි.

මේ විදිහට තමන්ගේ ධාරිතාව ඉක්මවලා කිසියම් පුද්ගලයෙක් හෝ ආයතනයක් වැඩ කරන්නේ එසේ කිරීමේ වාසියක් තිබෙන වෙලාවට. නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියක නිරතවෙන ආයතනක් ගත්තොත් මේ විදියට වැඩ කරන්නේ පෙළඹෙන්නේ තමන් නිපදවන භාණ්ඩයට හෝ සේවාවට සාමාන්‍ය ඉල්ලුමට වඩා විශාල ඉල්ලුමක් තිබෙන වෙලාවට.

ධාරිතාව ඉක්මවා නිෂ්පාදනය කරන විට පිරිවැය ඉහළ යනවා. මෙයට හේතුව වන්නේ නිෂ්පාදන සාධක වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු මිල වැඩි වීමයි. උදාහරණයක් විදිහට ශ්‍රමය ගත්තොත්, වැඩියෙන් නිපදවන්න වැඩියෙන් ශ්‍රමය අවශ්‍ය වෙනවා. මේ අමතර ශ්‍රමය හොයා ගන්න පුළුවන් ක්‍රම දෙකක් තිබෙනවා. පළමුවන ක්‍රමය දැනට ඉන්න සේවකයන්ගෙන් වැඩි වෙලාවක් වැඩ ගැනීම. දෙවන ක්‍රමය අලුත් සේවකයින් බඳවා ගැනීම.

දැනට ඉන්න සේවකයන්ගෙන් වැඩිපුර වැඩ ගැනීමේදී අතිකාල ගෙවීම් ආදී ලෙස වැඩි මිලක් ගෙවන්න වෙනවා. ඒ වගේම, යම් සීමාවකින් පසුව එක දිගටම වැඩ කරද්දී මේ අයගේ නිෂ්පාදන කාර්යක්ෂමතාවය පහළ වැටීමකුත් සිදුවන නිසා භාණ්ඩ හෝ සේවා ඒකකයක් වෙනුවෙන් වැය කළ යුතු ශ්‍රම ඒකක ගණන ඉහළ යනවා. 

අලුත් සේවකයින් බඳවා ගැනීමත් ආකාර දෙකකට සිදු වෙන්න පුළුවන්. එකක් අලුතින්ම නුපුහුණු ශ්‍රමිකයින් බඳවා ගැනීම. එවැන්නෙකුගේ කාර්යක්ෂමතාවය දැන් සිටින සේවකයෙකුගේ මට්ටමේ නැති නිසා, මේ අයට සාපේක්ෂව අඩු වැටුපක් ගෙවුවා වුනත් භාණ්ඩ හෝ සේවා එක් ඒකකයක් හදන්න වැඩි වියදමක් යන්න පුළුවන්. 

එහෙම නැතුව පුහුණු ශ්‍රමිකයන් බඳවා ගන්නවානම් එය කරන්න වෙන්නේ තරඟකාරී සමාගමක සේවකයින්ට වැඩි වැටුප් ගෙවීමට පොරොන්දු වීම මඟිනුයි. හැබැයි මේ වගේ වෙලාවක වෙනත් සමාගම් විසිනුත් මේ දෙආකාරයටම සේවකයින් බඳවා ගන්න උත්සාහ කරනවා. ඒ නිසා, තමන් සමඟ දැනට ඉන්න සේවකයින් තරඟකාරී සමාගමකට යන එක වළක්වාගන්න ඔවුන්ටත් වැඩි වැටුප් ගෙවන්න සිදු වෙනවා. ඒ වගේම, මේ වගේ වෙලාවක සමාගම් අතර පවතින තරඟය නිසා රැකියා විරහිතව සිටින නුපුහුණු ශ්‍රමිකයෙක් වුවත් හිතන තරම් අඩු වැටුපකට බඳවා ගන්න බැහැ.

නිෂ්පාදනය සඳහා අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය වැනි දේ ගැන සැලකුවත් තිබෙන්නේ මේ වගේම තත්ත්වයක්. කලින් සැපයුම්කරුවන් ගණනාවකගේ මිල ගණන් හා අමුද්‍රව්‍ය වල තත්ත්වය පරීක්ෂා කර මිල අඩු, තත්ත්වයෙන් ඉහළ සැපයුම්කරුවන්ගේ අමුද්‍රව්‍ය විතරක් මිල දී ගත්තත් දැන් ඒ ප්‍රමාණය මදි නිසා තත්ත්වයෙන් තරමක් බාල, මිලෙන් වැඩි අමුද්‍රව්‍ය වුවත් මිල දී ගන්න වෙනවා. ඒ වගේම, දැනට ඉන්න සැපයුම්කරුවන්ට පහසුවෙන් වෙනත් නිෂ්පාදකයෙකුට භාණ්ඩ අලෙවි කරන්න පුළුවන් නිසා ඔවුන්ටත් වැඩි මිලක් ගෙවන්න සිද්ධ වෙනවා.

සමස්තයක් ලෙස මේ ආකාරයට නිෂ්පාදන පිරිවැය ඉහළ යාමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස නිෂ්පාදනය කරන භාණ්ඩ හා සේවා විකුණන්න වෙන්නේ වෙනදාට වඩා වැඩි මිලකටයි. නමුත්, මේ අදියරේදී රටේ භාණ්ඩ හා සේවාවන්ට විශාල ඉල්ලුමක් තිබෙන නිසා ගාණ ටිකක් වැඩි වුනත් විකුණගන්න පුළුවන්.

ධන නිපැයුම් පරතරයක් ඇති වී ගොඩ නැගෙන මුල් කාලයේදී හෙවත් රූප සටහනේ D හා A අතර කොටසින් පෙන්වන හතරවන අදියරේදී ඉහත ආකාරයේ තත්ත්වයක් ඇති වී රටේ භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල ඉහළ යනවා. ඒ කියන්නේ උද්ධමනය සාමාන්‍ය මට්ටමට වඩා වැඩි වෙනවා. 

භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල ඉහළ යද්දී සමාගම් වලට ලාභ පෙනෙන්න ගන්න නිසා ඔවුන් නිෂ්පාදනය වැඩි කිරීමේ අරමුණින් අලුත් සේවකයින් බඳවා ගන්නවා. ඒ නිසා විරැකියා අනුපාතිකය පහළ යනවා. නිෂ්පාදනය වේගයෙන් වැඩිවන නිසා ආර්ථික වර්ධනය වේගවත් වෙනවා.

කලින් විරැකියාවෙන් පෙළුණු අයට අලුතින් රැකියා ලැබී ඔවුන්ගේ මිල දී ගැනීමේ හැකියාව ඉහළ යනවා. කලින් සේවය කළ අයගේත් වැටුප් ඉහළ ගොස් වියදම් කිරීමේ හැකියාව වැඩි වෙනවා. සමාගම් වල ආදායම් ඉහළ යාම නිසා කොටස් හිමියන්ගේ ආදායම් වැඩි වී ඔවුනුත් වැඩියෙන් භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගන්න පෙළඹෙනවා. පරිභෝජන වියදම් පමණක් නෙමෙයි ආයෝජනය කිරීමුත් වැඩි වෙනවා. මෙහෙම වෙනකොට භාණ්ඩ හා සේවා වලට තිබෙන ඉල්ලුම නැවත වටයකින් ඉහළ යනවා. උද්ධමනය තවත් වැඩි වෙනවා. විරැකියාව තවත් අඩු වෙනවා. ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය වී නිපැයුම් පරතරය පුළුල් වෙනවා. 

හැබැයි ඉහත තත්ත්වය දිගටම පවතින්නේ නැහැ. ඒ තත්ත්වය ආපසු හැරවෙන්නේ ඒ ක්‍රියාවලිය තුළමයි.

මුලදී සේවකයින්ගේ ආදායම් ඉහළ ගියත්, මිල මට්ටම් ක්‍රමයෙන් ඉහළ යන නිසා ඔවුන්ට එසේ ලැබෙන මුදලින් මිල දී ගත හැකි භාණ්ඩ ප්‍රමාණය එන්න එන්නම අඩු වෙනවා. එවිට, ඔවුන්ට ජීවන තත්ත්වය කලින් මට්ටමේ පවත්වා ගන්න වැඩි වැටුප් අවශ්‍ය වෙනවා. සමාගම් වලට සේවක වැටුප් ක්‍රමයෙන් වැඩි කරන්න වෙද්දී ඔවුන්ගේ ලාබ අඩු වෙන්න පටන් ගන්නවා. මේ විදිහටම අමුද්‍රව්‍ය ආදියට ගෙවන මිල ගණනුත් ඉහළ යන නිසා නිෂ්පාදන වියදම් ඉහළ ගියත්, එයට අනුරූපීව මිල ඉහළ දැමීම තවදුරටත් කළ නොහැකි දෙයක් වෙනවා. එහෙම මිල වැඩි කළොත් වෙන්නේ සේවක වැටුප් තවත් වැඩි කරන්න වෙන එකයි. ඒ නිසා එය හරියන දෙයක් නෙමෙයි. මේ ටික වෙන්නේ වක්‍රයේ A ස්ථානයට පැමිණි විටයි.

තත්ත්වය ඔය වගේ වුනාම සමාගම් වලට වියදම් අඩු කරන්න වෙනවා. මේ වෙලාවට ඇමරිකාව වගේ සෛද්ධාන්තික ධනවාදයකට කිට්ටු ආර්ථික ක්‍රමයක් තියෙන රටක සේවකයින් ඉවත් කරනවා. මුලින්ම ඉවත් කරන්නේ වඩා අකාර්යක්ෂම සේවකයින්වයි. ඉතිරි සේවකයින්ගේත් පාරිතෝෂික දීමනා වැනි වරප්‍රසාද අඩු කෙරෙනවා. ඇතැම් විට වැටුප් පවා අඩු කෙරෙන්න බැරි කමක්ම නැහැ. එහෙම කළා කියලා මේ වගේ වෙලාවක සේවකයින් අස් වෙලා යන්නේ නැහැ. මොකද එහෙම ගිහින් වෙනත් රැකියාවක් හොයා ගැනීම පහසු නැති නිසා.

අන්තිමේදී විරැකියාව ඉහළ ගිහින්, රැකියා කරන අයගේත් ආදායම් අඩුවී රටේ භාණ්ඩ හා සේවා වලට තිබෙන ඉල්ලුම අඩු වෙනවා. සමාගම් වල ලාභ අඩු වෙන නිසා ඔවුන් අලුත් ආයෝජන ගැන හිතන්නෙත් අඩුවෙන්. ඒ නිසා ආයෝජන භාණ්ඩ වලට තිබෙන ඉල්ලුමත් අඩු වෙනවා. මේ විදිහට රටේ සමස්ත ඉල්ලුමම පහළ වැටෙන්න ගත්තහම භාණ්ඩ හා සේවා විකුණාගැනීම සඳහා නිෂ්පාදකයින්ට මිල පහත දමන්න සිදු වෙනවා. ගොඩක් නිෂ්පාදකයින් මේ විදිහට කරන කොට රටේ උද්ධමනය අඩුවෙන්න පටන් ගන්නවා. නිෂ්පාදනය අඩු වී ආර්ථික වර්ධන වේගය අඩුවෙන්න පටන් ගන්නවා.  විරැකියා අනුපාතය ඉහළ යන්න පටන් ගන්නවා. 

රූප සටහනේ A සහ B කොටසෙන් දැක්වෙන පළමු අදියරේදී සිදුවන මේ සිදුවීම් මාලාව B වලින් පෙන්වන සමතුලිතතාවයට පැමිණීමෙන් පසුව නවතින්නේ නැහැ. මෙයට හේතුව ධනවාදී ආර්ථිකයක් මෙහෙයවන කෙනෙක් නැති වීමයි. ධනවාදී ආර්ථිකයක් ක්‍රියාත්මක වන්නේ තනි පුද්ගලයින් විශාල පිරිසකගේ ස්වාධීන තීරණ වල සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිඵලයක් ලෙසයි.

සාමාන්‍යයෙන් මිනිස්සු තමන්ට ලබා ගත හැකි එහෙත් අතේ නැති දෙයක් නොලැබෙනවාට වඩා අතේ දැනට තිබෙන දෙයක් නැති වෙනවට බයයි. එය මිනිස් ස්වභාවය. සමාගම් වෙනුවෙන් තීරණ ගන්නෙත් මිනිසුන් නිසා මෙය සමාගම් ක්‍රියාකාරී වන විදිහෙනුත් යම්තාක් දුරට පෙනෙනවා. 

උදාහරණයක් විදිහට පැයක් දණ ගහගෙන හිටියොත් රුපියල් දාහක් දෙනවා කිවුවොත් එසේ කරන්න අකැමැති වන අයගෙන් සෑහෙන දෙනෙක්, පැයක් දණ ගහගෙන හිටියේ නැත්නම් රුපියල් දාහක් ගන්නවා කිවුවොත් වැඩේ කරනවා. චර්යාත්මක ආර්ථික විද්‍යා පර්යේෂණ වලදී නැවත නැවත තහවුරු වී තිබෙන ඉහත හැසිරීම ඉංග්‍රීසින් දහනවවන සියවසේ මුලදී ලංකාවේ ආර්ථිකය වෙනස් කරන කාලයේදීත් අත් දැකපු දෙයක්. වැටුපක් ලබමින් තේ වතු, කෝපි වතු, මාර්ග සංවර්ධන කටයුතු ආදියේ සේවය කරන්න කැමති නොවුණු සිංහලයින් බොහෝ දෙනෙක් ඇඟ බද්ද දැම්මට පස්සේ බදු ගෙවිල්ල වෙනුවට තෝරාගත්තේ නියමිත දින ගණන වැඩ කරන එකයි.

ඔය විදිහටම ලාබ පෙනෙද්දී ක්‍රියාකාරී වෙනවාට වඩා ඉතා ඉක්මණින් අලාභ පෙනෙද්දී මිනිස්සු ක්‍රියාත්මක වෙනවා. මෙයට සමාගම් වෙනුවෙන් තීරණ ගන්න මිනිස්සුත් ඇතුළත්. ඒ නිසා, සමාගමක් රූප සටහනේ C ස්ථානයට වැටුනහම සේවකයින් බඳවා ගන්න තිබෙන උනන්දුවට වඩා A ස්ථානය කිට්ටු වෙද්දී සේවකයින් ඉවත් කරන්න උනන්දුව වැඩියි. ඒ වගේම, භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල වැඩි කරන්න කලින් වෙනත් තරඟකාරී සමාගමක් ඉස්සර වෙනකම් බලා ඉන්න ගොඩක් සමාගම් භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල අඩු කිරීමේදී බලන්නේ අනෙක් තරඟකාරී සමාගම් වලට වඩා ඉස්සර වෙන්නයි. 

තනි තනි සමාගම් විසින් වෙන වෙනම සේවකයින් ඉවත්කිරීම, මිල අඩු කිරීම වගේ තීරණ අනෙක් අයට වඩා කලින් ගන්න උත්සාහ කිරීම නිසා කෙටි කාලයක් තුළ එක පාරටම විරැකියාව ඉහළ ගිහින්, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය අඩු වෙලා, මිල මට්ටම් අඩු වෙලා ආර්ථිකය A වල ඉඳලා C දක්වාම වැටෙන එක බොහෝ විට සිදු වෙන දෙයක්. C වලට වැටෙනවා කියන්නේ සෘණ නිපැයුම් පරතරයක් ඇති වෙනවා කියන එකයි. හැබැයි ඉතිං ඔය C ස්ථානයට වැටුනට පස්සේ ආර්ථිකය නැවත නියම පථයට එන එකත් ස්වභාවිකවම සිදු වෙනවා.

රූප සටහනේ C ස්ථානයට වැටුනහම විරැකියා අනුපාතය ඉතාම ඉහළයි. පුහුණු ශ්‍රමිකයෝ පවා ඉන්නේ රැකියාවක් නැතුවයි. ඔය වෙලාවට අඩු වැටුපකට කාර්යක්ෂම සේවකයින් බඳවා ගත හැකියි. ඒ වගේම, සැපයුම්කරුවන් ඉන්නේ අමුද්‍රව්‍ය විකුණාගන්න බැරුවයි. ඔවුන් සමඟ හෙට්ටු කර අමුද්‍රව්‍ය අඩු මිලකට ගන්න පුළුවන්. 

රටේ ආර්ථිකය මේ තත්ත්වයට පැමිණියාම අලුත් ව්‍යවසායකයෝ ව්‍යාපාර ආරම්භ කරනවා. දැනට ඉන්න ව්‍යවසායකයින් අලුත් ආයෝජන කරන්න පටන් ගන්නවා. රටේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරීත්වය නැවතත් ක්‍රමයෙන් ඉහළ යනවා. සේවක වැටුප් ඉහළ යනවා. ගෘහස්ථ ඒකක වල ආදායම් ඉහළ යද්දී මිල දී ගැනීමේ හැකියාවත් වැඩි වෙනවා. එවිට භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා ඉල්ලුම වැඩි වෙලා සමාගම් වලට නැවතත් මිල ඉහළ දමන්න අවස්ථාව ලැබෙනවා. 

කලින් වගේම මේ අවස්ථාවේදීත් C සිට D දක්වා ඇවිත් වැඩේ නවතින්නේ නැහැ. ආර්ථිකය D පහුකරගෙන ගිහින් A දක්වාම වර්ධනය වෙනවා. හැබැයි ඉතිං මේ උඩට යන කොටසේදී සමාගම් හා පුද්ගලයින් තීරණ ගන්නේ බොහොම සීරුමාරුවට හිතා බලලයි. පහළට වැටෙන කොටසේදී වගේ හදිස්සියෙන් නෙමෙයි. ඒ නිසා සාමාන්‍යයෙන් A සිට C දක්වා වැටෙන්න යන කාලය වගේ හතර ගුණයක පමණ කාලයක් යනවා නැවත C සිට A දක්වා එන්න.

දැන් මේ විස්තරය ඔබ සැලකිල්ලෙන් කියෙවුවනම්, පසුගිය අවුරුදු වලදී රටේ ආර්ථික වර්ධනය සිදු වූ රටාව හැර, කිසියම් වෙලාවක රටක නිපැයුම් පරතරය ධනද සෘණද කියා තීරණය කරන්න උදවු වෙන තවත් දේවල් තිබෙන බව පැහැදිලි විය යුතුයි. මෙහි කතා කළ උද්ධමනය හා විරැකියා අනුපාතය ඒ අතරින් ප්‍රධානයි. සාමාන්‍යයෙන් රටක උද්ධමනය ව්‍යාපාර චක්‍රයේ (නිපැයුම් පරතරයේ) දිශාවටත්, විරැකියා අනුපාතය එයින් ප්‍රතිවිරුද්ධ දිශාවටත් විචලනය වෙනවා. ඒ නිසා, නිපැයුම් පරතරය ගැන සැකයක් ඇති විට අපිට උද්ධමනය හා විරැකියා අනුපාතය දෙසත් බලන්න පුළුවන්. ඊට අමතරව මෙවැනි තවත් විචල්‍යයනුත් ගණනාවක් තිබෙනවා.

ව්‍යාපාර චක්‍ර (පළමු කොටස)

ධනවාදී ආර්ථිකයක් දිගුකාලීනව කිසියම් නියත වේගයකින් (එහි ශක්‍ය වර්ධන වේගයෙන්) වර්ධනය වන අතරතුරේදී වරින් වර, චක්‍රීය ලෙසට මේ රේඛීය වර්ධන පථයෙන් අපගමනය වන බවත්, එසේ අපගමනය වීමෙන් අනතුරුව නැවතත් ස්වභාවිකවම පුරුදු පාරට ආර්ථිකය වැටෙන යාන්ත්‍රණයක් තිබෙන බවත් සියවසකට පමණ පෙර සිටම නිරීක්ෂණ ඇසුරින් දැන සිටි හා ප්‍රවාදගත කළ දෙයක්. මේ චක්‍රීය අපගමනය වීම හඳුන්වන්නේ ව්‍යාපාර චක්‍ර වශයෙනුයි. මෙය පැහැදිලි කෙරෙන රූප සටහනක් පහත තිබෙනවා.

ඉහත රූප සටහනේ නිල් පාට ඊතලයකින් ලකුණු කර තිබෙන ඉහළට යොමු වුණු ප්‍රවණතාවයෙන් පෙන්වන්නේ ආර්ථිකයේ දිගුකාලීන සාමාන්‍ය වර්ධන වේගයයි. විභව වර්ධන වේගය කියා කියන්නේ මෙයටයි. 

කෙසේ වුවත්, රූප සටහන දෙස බැලූ විට පැහැදිලි වන පරිදි මේ විභව ආර්ථික වර්ධන වේගයට වඩා වැඩියෙන් හෝ අඩුවෙන් වර්ධනය වන අවස්ථා මිස හරියටම ඒ වේගයෙන් වර්ධනය වන අවස්ථා නැති තරම්. ඒ නිසා, කිසියම් මොහොතක රටක "තිබිය යුතු දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය", එහෙමත් නැත්නම් විභව දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය හා ඇත්තටම තිබෙන දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය අතර වෙනසක් තිබෙනවා. මේ වෙනස නැත්නම් පරතරය නිපැයුම් පරතරය ලෙස හඳුන්වන්න පුළුවන්. 

අර්ථදැක්වීම අනුවම විභව දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය කියන්නේ සාමාන්‍ය අගයක් නිසා නිපැයුම් පරතරයේ ධන හා සෘණ අපගමනයන් දිගුකාලීනව සමතුලිත විය යුතුයි. ඒ කියන්නේ ධන පැත්තට හෝ සෘණ පැත්තට අපගමනය වීමෙන් පසුව එහි අනිත් පැත්තත් සිදු වී නැවත කලින් පාරටම වැටිය යුතුයි. එහෙම වෙන්නේ නැත්නම්, අප විභව දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ගණනය කළ විදිහ නිවැරදි වෙන්න බැහැ. 

ඒ වගේම ව්‍යාපාර චක්‍රයක එක කොටසකදී ආර්ථිකය සාමාන්‍ය වේගයට වඩා වේගයෙන් වර්ධනය වෙනවා. තවත් කොටසකදී ආර්ථිකය හැකිලෙනවා. එසේ නැත්නම් සාමාන්‍ය වේගයට වඩා අඩු වේගයකින් වර්ධනය වෙනවා. 

වර්ධන වේගය කියන්නේ මේ වගේ ප්‍රස්ථාරයක පෙන්වන රූප සටහනේ බෑවුම. සරල රේඛීය ප්‍රස්ථාරයක බෑවුම නියත බව අප දන්නා දෙයක්. ඒ නිසා, මේ රූප සටහනේ පෙන්වන විභව ආර්ථික වර්ධන වේගය නියතයක්. නමුත්,  උඩ රූප සටහනේ සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය නිරූපණය කරන ආකාරයේ නිර්-රේඛීය වක්‍රයක බෑවුම නියත නැහැ. එයත් චක්‍රීය ලෙස වෙනස් වෙනවා. A සිට C දක්වා කොටසේදී බෑවුම තිබෙන්නේ පහළටයි. C සිට A දක්වා බෑවුම ඉහළටයි. 

වැඩිමනත් දෙයක් ලෙස, ගණිතය තරමක් ඉහළට හැදෑරූ අය දන්නා පරිදි මේ වගේ වක්‍රයක ශ්‍රිතය අවකලනය කළාම එහි බෑවුමේ ශ්‍රිතය ලැබෙනවා. සයින් වක්‍රයක් අවකලනය කළාම ලැබෙන්නේ කෝසයින් (කොස්) වක්‍රයක්. කෝසයින් වක්‍රයක් කියන්නේ කාල පමාවක් සහිතව පුනරාවර්තනය වන සයින් වක්‍රයක් වගේම එකක්. මේ කොටස බර වැඩිනම් අමතක කරලා දමන්න. කතාව තේරුම් ගන්න මේ කොටස අවශ්‍ය නැහැ.

කොහොම හරි මෙහි වැදගත් කරුණ වන්නේ වක්‍රය සෘණ හෝ ධන වීමත්, වක්‍රයේ බෑවුම සෘණ හෝ ධන වීමත් කියන්නේ දෙකක් බවයි. ඒ අනුව, අපට මේ රූප සටහනේ දැකිය හැකි චක්‍රීය රටාවේ කොටස් හතරක් හඳුනාගත හැකියි.

අදියර 1: A සිට B දක්වා: වක්‍රය ධන බෑවුම (අවකල ශ්‍රිතය) සෘණ 
අදියර 2: B සිට C දක්වා: වක්‍රය සෘණ බෑවුමත් සෘණ
අදියර 3: C සිට D දක්වා: වක්‍රය සෘණ එහෙත් බෑවුම ධන
අදියර 4: D සිට A දක්වා: වක්‍රය සෘණ බෑවුමත් සෘණ

දැන් මෙහි තිබෙන්නේ ගණිතමය පැහැදිලි කිරීමක්. මේ වගේ කතාවක් ඔය හැඩයේ ඕනෑම වක්‍රයක් හා අදාළව කියන්න පුළුවන්. නමුත්, අපිට වැදගත් වෙන්නේ මේ කතාව ආර්ථික වර්ධනයට අදාළ වන ආකාරයයි. මෙහි වක්‍රයේ උසෙන් පෙන්වන්නේ කිසියම් අවස්ථාවක රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය. එහි බෑවුමෙන් පෙන්වන්නේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය වර්ධනය වන වේගය. මේ දෙක එකිනෙකට සම්බන්ධ වුවත් වෙනස් කරුණු දෙකක්. 

අදියර 1: A සිට B දක්වා: ආර්ථිකය පසු බෑමකට ලක් වෙමින් තිබුණත්, නිමැවුම් පරතරය ධන එකක්. ඒ ධන පරතරය අඩු වෙන එකයි වෙමින් තියෙන්නේ. මේ වෙලාවේ සිදුවෙමින් තිබෙන්නේ සිදු විය යුතු නිවැරදි වීමක් නිසා ආර්ථික වර්ධනය අඩු වුණත් කලබල වෙන්න දෙයක් නැහැ. මේ නිවැරදි වීමෙන් දිගුකාලීනව සිදුවන්නේ යහපතක්.

අදියර 2: B සිට C දක්වා: ආර්ථිකය පසු බෑමකට ලක් වෙමින් තිබෙන අතරම, සෘණ නිමැවුම් පරතරයක් වර්ධනය වෙමින් තිබෙනවා. දැන් සිදු වෙමින් තිබෙන්නේ සමතුලිතතාවයෙන් ඈතට ආර්ථිකය ගමන් කිරීමයි. මෙය සැලකිලිමත් විය යුතු කරුණක්.

අදියර 3: C සිට D දක්වා: ආර්ථිකය වේගයෙන් වර්ධනය වෙමින් තිබෙන නමුත් තවමත් තිබෙන්නේ සෘණ නිමැවුම් පරතරයක්. ඒ සෘණ පරතරය අඩු වෙන එකයි වෙමින් තියෙන්නේ. දැන් සිදු වෙමින් තිබෙන්නේ සමතුලිතතාවය දෙසට ආර්ථිකය ගමන් කිරීමයි. හොඳ තත්ත්වයක්.

අදියර 4: D සිට A දක්වා: ආර්ථිකය වේගයෙන් වර්ධනය වෙමින් තිබෙන අතර සමතුලිත මට්ටම ඉක්මවා ධන නිමැවුම් පරතරයක් ගොඩ නැගෙමින් තිබෙනවා. ආර්ථික දර්ශක බොහොමයක් ඉතා හොඳ තත්ත්වයක් පිළිබිඹු කළත් මේ තියෙන තත්ත්වය ස්ථාවර එකක් නෙමෙයි. නිමැවුම් පරතරය ඉහළ ගිය තරමට එය ස්වභාවිකව නිවැරදි වන විට සිදුවිය හැකි හානියත් වැඩියි.

පැහැදිලි කිරීමේ පහසුවට උඩ පළමු රූප සටහනේ සුමට සයින් වක්‍රයක් වගේ එකක් ඇඳල තිබුණත් සැබෑ දත්ත දෙස බැලුවහම ඔය වගේ සුමට වක්‍රයක් දකින්න ලැබෙන්නේ නැහැ. ඔය සයින් වක්‍රය වගේ එක මේ සංකල්පය පැහැදිලි කිරීමේ පහසුවට ගොඩක් අය යොදාගන්න එකක් පමණයි. විභාගයකට පිළිතුරු ලිවීමේදී එවැන්නක් යොදා ගැනීම ප්‍රශ්නයක් නොවූවත්, ආර්ථිකය කළමණාකරණය කරන කෙනෙක් එයින් ඔබ්බට ගිහින් මේ වක්‍රයේ හැසිරීම වඩා හොඳින් තේරුම් ගත යුතුයි.

සැබෑ වක්‍රය කරුණු කිහිපයක් නිසාම ඉහත වක්‍රයෙන් වෙනස් වෙනවා. පළමුව, මේ වක්‍රයේ සංඛ්‍යාතය එහෙමත් නැත්නම් වක්‍රයක් සම්පූර්ණ වීමට යන කාලය හරියටම නියතයක් නෙමෙයි. එය විශාල ලෙස අඩු වැඩි වෙනවා. දෙවනුව, ආර්ථිකයක් වර්ධනය වන වේගය වගේ හතරපස් ගුණයක වේගයෙන් එය කඩා වැටෙනවා. ඒ නිසා, දිගුකාලීනව ආර්ථිකයක් A සහ C අතර, එනම් පළමු හා දෙවන අදියර වල සිටිනවා වගේ හතර ගුණයක පමණ කාලයක් C සහ A අතර, එනම් තෙවන හා සිවුවන අදියර වල සිටිනවා. තෙවනුව, මේ වෙනස් වීම් උඩ රූපසටහනේ වගේ සුමටව සිදු නොවන නිසා බොහෝ අවස්ථා වලදී අප සිටින්නේ කුමන අදියරේද කියන එක නිර්ණය කරන්න අපහසුයි. ඒ නිසා, මේ කියපු කතා සියල්ල දන්න අය අතර වුවත් ආර්ථිකයේ පවතින තත්ත්වය පිළිබඳව එකඟ නොවීම් තිබෙන්න සැලකිය යුතු ඉඩක් තිබෙනවා.

ලංකාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 1961-2005 අතර කාලය තුළ විචලනය වූ ආකාරය ඇසුරෙන්, විභව ආර්ථික වර්ධන වේගය 4.5%ක් ලෙස සලකමින් පිළියෙල කර තිබෙන පහත රූප සටහන දිහා බැලුවහම මුලින් විස්තර කිරීම සඳහා යොදාගත් රූප සටහනේත්, සැබෑ දත්ත මත පදනම් වූ රූප සටහනකත් වෙනස දැක ගත හැකියි. ඒ වුණත්, මේ වෙනස නිසා ඉහතින් කී කරුණු කිසිවක් වෙනස් වන්නේ නැහැ.

ධනවාදී ආර්ථිකයක් කවර හෝ හේතුවක් නිසා එහි දිගුකාලීන පථයෙන් ඔබ්බට අපගමනය වුනාම නැවත ස්වභාවිකවම නිවැරදි පථයට ආපසු පැමිණෙන යාන්ත්‍රනය කුමක්ද? මේ වගේ වෙලාවක මුදල් ප්‍රතිපත්ති වලින් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වලින් සිදුවන කාර්ය භාරය කුමක්ද? මේ කරුණු අපි දෙවන කොටසකට ඉතිරි කරමු.

2019 හොඳම සරසවි දහස

ලෝකයේ පිළිගත් සරසවි ශ්‍රේණිගත කිරීම් කිහිපයෙන් එකක් ලෙස සැලකෙන ක්වැකරෙල්ලි සයිමන්ඩ්ස් (Quacquarelli Symonds) එසේ නැත්නම් කෙටියෙන් කිවු-එස් සරසවි ශ්‍රේණිගත කිරීම් 2019 වසර හා අදාළව මේ වන විට පිට වී තිබෙනවා. මුලදී ටයිම්ස් හයර් එඩියුකේෂන් ශ්‍රේණිගත කිරීම් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් වුණේත් මේ කිවු-එස් සරසවි ශ්‍රේණිගත කිරීම්මයි. එහෙත්, පසුව ටයිම්ස් ආයතනය විසින් සරසවි ශ්‍රේණිගත කිරීම් වෙනුවෙන් ඔවුන්ගේම ක්‍රමවේදයක් හදාගනීමෙන් පසුව දැන් මේ ආයතන දෙක විසින් වෙන වෙනම ලැයිස්තු දෙකක් ප්‍රකාශයට පත් කරනවා.

මෙවර ශ්‍රේණිගත කිරීම් අනුව, ඉහළම ස්ථාන හතරම හිමි වී තිබෙන්නේ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ සරසවි වලටයි. ඒ පිළිවෙලින්  මැසචුසෙට්ස් තාක්ෂණික ආයතනය (MIT), ස්ටෑන්ෆර්ඩ් සරසවිය, හාවර්ඩ් සරසවිය හා කැලිෆෝර්නියා තාක්ෂණික ආයතනයයි (කැල්ටෙක්). ඉන් පසු සිටින්නේ එක්සත් රාජධානියේ ඔක්ස්ෆර්ඩ් හා කේම්බ්‍රිජ් සරසවි ද්විත්වයයි. ඉහළින්ම ඇති සරසවි අතර තවත් ඇමරිකන් සරසවියක් වන චිකාගෝ සරසවියත්, ලන්ඩන්හි පිහිටි එංගලන්ත සරසවි දෙකකුත්, ස්ව්ට්සර්ලන්ත සරසවියකුත් තිබෙනවා.

එකොළොස්වන හා දොළොස්වන තැන්වල සිංගප්පූරු සරසවි දෙකක් තිබීම තවත් කැපී පෙනෙන කරුණක්. චීන, ජපන්, ඕස්ට්‍රේලියානු හා හොංකොං සරසවි වලට පිළිවෙලින් 17, 23, 24 හා 25 ස්ථාන වලට පැමිණෙන්නට හැකි වී තිබෙනවා. මුල් සරසවි 25 අතර තිබෙන්නේ ඉහත කී රටවල සරසවි පමණයි.

ආසියානු කලාපයේ රටවල් අතරින් අතර දකුණු කොරියාවේ සරසවියක් 36 වන ස්ථානයටත්, මැලේසියා සරසවියක් 87වන ස්ථානයටත් පැමිණ තිබෙනවා. හොඳම සරසවි 100 අතර දැකිය හැක්කේ ඉහතින් සඳහන් වූ ආසියානු රටවල් හයේ සරසවි පමණක් වුවත්, මුල් සරසවි 200ට ඊශ්‍රායෙල්, ඉන්දියානු, තායිවාන් හා සවුදි අරාබි සරසවි ඇතුළත්ව තිබෙනවා. ඊට අමතරව, මුල් සරසවි 500 අතර ආසියානු කලාපයේ රටවල් ලෙස වර්ග කර ඇති කසකස්තාන්, ලෙබනන්, තායිලන්ත, බෲනායි, එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍ය, පිලිපීන, පකිස්ථාන, ඉරාන, ඕමාන්, තුර්කි ආදී රටවල සරසවිද දැකිය හැකියි.

මුල් සරසවි 800 අතර ලංකාවේ සරසවි කිසිවක් නැතත් කොළඹ සරසවියේ නම මුල් සරසවි 1000 අතරට ඇතුළත්. මේ ලැයිස්තුවේ දැකිය හැකි එකම ශ්‍රී ලාංකික සරසවිය කොළඹ සරසවිය පමණයි. ශ්‍රී ලාංකික සරසවි අතරින් කොළඹ සරසවියේ නම පමණක් පසුගිය වසර කිහිපය පුරාම කිවු-එස් ලැයිස්තුවේ මෙන්ම ටයිම්ස් හයර් එඩියුකේෂන් ලැයිස්තුවේත් දැකිය හැකි වුණා.

(Image: https://www.allceylon.lk/place/152-University-of-Colombo)

මා ඉතින් යන්න යනවා...මේ සැලූන් දොරෙන්...

වඩා උචිත පරිසරයක් සොයා සංක්‍රමණය වීම මිනිසුන් මෙන්ම වෙනත් බොහෝ සතුන් විසින්ද කරන දෙයකි. මිනිසුන්ගේ ඉතිහාසය කියන්නේම අඩු වැඩි වශයෙන් සංක්‍රමණය පිළිබඳ කතාවකි.

එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සංඛ්‍යාලේඛන අනුව ලෝක ජනගහනයෙන් 3.3%ක් හෙවත් මිලියන 124.6ක් සංක්‍රමණිකයෝය. වෙනත් අයුරකින් කියනවානම් ලෝකයේ ජීවත්වන සෑම 30 දෙනෙකුගෙන්ම එක් අයෙක් සංක්‍රමණිකයෙකි.

සංක්‍රමණිකයින් වැඩිම පිරිසක් ජීවත්වන රට ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයයි. එම ප්‍රමාණය මිලියන 25.6කි. ජර්මනියේ මිලියන 6.1ක්ද, රුසියාවේ මිලියන 5.9ක්ද,  එක්සත් රාජධානියේ මිලියන 4.6 ක්ද, කැනඩාවේ හා ප්‍රංශයේ මිලියන 4.1ක් බැගින්ද සංක්‍රමණිකයෝ වෙසෙති.

රටේ ජනගහණයට සාපේක්ෂව වැඩිම සංක්‍රමනිකයින් ප්‍රමාණයක් සිටින රටවල් අතර මැදපෙරදිග කලාපයේ රටවල් ඉදිරියෙන්ම සිටී. එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ ජනගහණයෙන් 81.2%ක්ම සංක්‍රමනිකයෝ වෙති. කුවේට් ජනගහනයෙන් 56.8%ක්ද, කටාර් ජනගහනයෙන් 42.1%ක්ද, බහරේන් ජනගහනයෙන් 36.0%ක්ද සංක්‍රමනිකයෝය. මැදපෙරදිග කලාපයෙන් පිටත සිංගප්පූරුවේ වෙසෙන්නන්ගෙන්ද අඩකටත් වඩා සංක්‍රමනිකයෝ වෙති.

එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ අලුත්ම (2017) සංඛ්‍යාලේඛණ අනුව ලංකාවේ සිට ලෝකයේ විවිධ රටවලට සංක්‍රමණය වී සිටින ජනගහණය 1,726,900 කි. මෙහිදී සංක්‍රමණිකයෙකු ලෙස ගැනෙන්නේ තමන් දැනට ස්ථිරව ජීවත්වන රටේ නොඉපදුණු හා/හෝ වෙනත් රටක පුරවැසියෙකු වන අයෙකි. සංක්‍රමණිකයෙකුගෙන් පැවැත එන්නෝ සංක්‍රමනිකයෝ නොවෙති. ඒ නිසා ශ්‍රී ලාංකික ඩයස්පෝරිකයින් සියලුම දෙනා සංක්‍රමණිකයින් ලෙස සැලකෙන්නේ නැත. මේ ප්‍රමාණය ලංකාවේ ජනගහණයෙන් 8.1%කට පමණ සමාන ජනගහණයකි.

ඉහත කී, ශ්‍රී ලංකාවේ සිට වෙනත් රටකට සංක්‍රමණය වූවන්ගෙන් වැඩිම පිරිසක් වෙසෙන්නේ සවුදි අරාබියේය. අනෙකුත් ජනප්‍රිය ගමනාන්ත අතර මැදපෙරදිග කලාපයේ අනෙකුත් රටවල්, යාබද ඉන්දියාව හා බටහිර රටවල් ඉදිරියෙන්ම සිටී.

සංක්‍රමණයට ශ්‍රී ලාංකිකයින්ගේ ඇති ලැදියාව මෙසේ වුවත්, ශ්‍රී ලංකාව සංක්‍රමණිකයන්ට විශාල ප්‍රතිරෝධයක් දක්වන රටකි. ශ්‍රී ලංකාවේ වෙසෙන සංක්‍රමණික ජනගහණය රටේ ජනගහණයෙන් 0.2%ක් පමණක් වන අතර මෙය දකුණු ආසියා කලාපයේ රටවල් අතරින් වුවද අඩුම ප්‍රතිශතයයි.

(image: http://srilankabrief.org/2015/02/un-sri-lanka-protect-migrants-abuse/)

තෙල් අවුල

මේ මොහොත වෙද්දී ලංකාවේ තෙල් මිල ආණ්ඩුවේ පාර්ශ්ව දෙක අතර විචලනය වෙමින් පවතී. තෙල් සඳහා වන ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලනය වීම මත නොව, ආණ්ඩුවේ පාර්ශ්ව දෙක අතර බල අරගලය සමතුලනය වන ආකාරය අනුව තවත් බොහෝ දේ මෙන්ම තෙල් මිලද තීරණය වනු ඇත.

ලංකාවේ ඉන්ධන බෙදා හැරීම තෙල් සංස්ථාව හා ලංකා අයිඕසී සමාගම අතර ද්වි-අධිකාරියක්ව පැවතුණත්, අයිඕසී සමාගමට තෙල් සංස්ථාව සමඟ මිල තරඟයකට යාමේ හැකියාවක් නැති නිසා මේ වෙළඳපොළ තවමත් රාජ්‍ය ඒකාධිකාරයෙන් මිදී නොමැති බව කීම බොරුවක් නොවේ.

මේ ආයතන දෙක අතරින් තෙල් සංස්ථාව වසර ගණනක සිට දිගින් දිගටම පාඩු ලබයි. එහෙත්,  ලංකා අයිඕසී සමාගම දිගින් දිගටම ලාබ ලබයි. ආයතන දෙකම එකම මිලකට ඉන්ධන අලෙවි කරද්දී එහෙම වෙන්නෙ ඇයි?

මේ ආයතන පිළිබඳ සංඛ්‍යාලේඛන එම ආයතන වල වාර්ෂික වාර්තා පිරික්සා හොයා ගන්නට පුළුවන. ලංකා අයිඕ සී සමාගමේ 2016/17 (2017 මාර්තු 31 දක්වා වසරක කාලය සඳහා වූ) වාර්ෂික වාර්තාව අන්තර්ජාලයෙන් ලබාගත හැකි වුවත් තෙල් සංස්ථා වෙබ් අඩවියේ දැකිය හැක්කේ 2014 වසර දක්වා පලකළ වාර්ෂික වාර්තා පමණි. කෙසේ වුවත්, තෙල් සංස්ථාවේ 2015 වාර්ෂික වාර්තාව පාර්ලිමේන්තු වෙබ් අඩවියේ තිබේ.

ලංකා අයිඕසී වාර්ෂික වාර්තාව

තෙල් සංස්ථාවේ වාර්ෂික වාර්තාව

අදාළ කාල වෙනස් වුවත් සැසඳීමක් කිරීමට එය බාධාවක් නොවේ. මීට පෙර වසර වලදී වුවද මේ ආයතන වල ක්‍රියාකාරීත්වයන්හි ලොකු වෙනසක් නැති බැවිනි.

අදාළ කාලයන් අවසානයේදී ලංකා අයිඕසී සමාගම සතුව ඉන්ධන බෙදාහැරීමේ මධ්‍යස්ථාන 202ක්ද, තෙල් සංස්ථාව සතුව 1203ක්ද තිබුණේය. මේ ඉන්ධන බෙදාහැරීමේ මධ්‍යස්ථාන හරහා අයිඕසී සමාගම විසින් රුපියල් බිලියන 81.0ක ඉන්ධන විකුණද්දී, තෙල් සංස්ථාව විසින් රුපියල් බිලියන 376.7ක ඉන්ධන බෙදා හැර තිබේ. මේ අනුව දළ වශයෙන් තෙල් සංස්ථාව අයිඕසී සමාගම  මෙන් පස් ගුණයක් පමණ විශාලය. මේ එක් එක් ආයතනය විසින් ඉන්ධන විකුණා ලබා ඇති දළ ලාභ පහත පරිදිය.

තෙල් සංස්ථාව
ඉන්ධන විකුණා ලැබූ ආදායම (රුපියල් මිලියන) - 376,736
විකුණූ ඉන්ධන සඳහා පිරිවැය (රුපියල් මිලියන) - 337,119
දළ ලාභය (රුපියල් මිලියන) - 39,615

ලංකා අයිඕසී සමාගම 
ඉන්ධන විකුණා ලැබූ ආදායම (රුපියල් මිලියන) - 81,039
විකුණූ ඉන්ධන සඳහා පිරිවැය (රුපියල් මිලියන) - 73,982
දළ ලාභය (රුපියල් මිලියන) - 7,058

මේ අනුව, තෙල් සංස්ථාව විසින් ලංකා අයිඕසී සමාගම ඉපැයූ ලාභය මෙන් පස් ගුණයකට වඩා වැඩි ලාභයක් ලබා තිබේ. තෙල් සංස්ථාවේ ලාභ ආන්තිකය 10.5%ක් වෙද්දී, අයිඕ සී සමාගමේ ලාබ ආන්තිකය 8.7%ක් පමණි.

කෙසේ වුවද, මේ දළ ලාබයයි. ශුද්ධ ලාභය ගණනය කිරීම සඳහා සේවක වියදම්, පොලී වියදම් ආදී අනෙකුත් වක්‍ර වියදම් සියල්ලද අඩු කළ යුතුය. පහතින් ඇත්තේ එවිට තත්ත්වයයි.

ලංකා අයිඕසී සමාගම
දළ ලාභය (රුපියල් මිලියන) - 7,058
අනෙකුත් වියදම් (රුපියල් මිලියන) - 3,457
බදු ගෙවීමට පෙර ශුද්ධ ලාභය (රුපියල් මිලියන) - 3,148

තෙල් සංස්ථාව
දළ ලාභය (රුපියල් මිලියන) -  39,615
අනෙකුත් වියදම් (රුපියල් මිලියන) - 70,791
බදු ගෙවීමට පෙර ශුද්ධ ලාභය (රුපියල් මිලියන) - 27,418 ක අලාභයකි.

තෙල් සංස්ථාව පාඩු ලබන්නේ අයිඕසී සමාගමට නැති අමතර වියදම් නිසාය. අයිඕසී සමාගමේ අනෙකුත් වියදම් එහි දළ ලාභයෙන් අඩක්ව පවතිද්දී, තෙල් සංස්ථාවේ අනෙකුත් වියදම් එහි දළ ලාභය මෙන් දෙගුණයක් වී තිබෙන්නේ කොහොමද?

අයිඕසී සමාගමේ මුළු සේවක සංඛ්‍යාව 171ක් පමණි. තෙල් සංස්ථාවේ සේවක සංඛ්‍යාව 2,579කි. මේ සංඛ්‍යා දෙක සැසඳීමෙන් පමණක් වුවද කතාව සෑහෙන තරමින් තේරුම් ගත හැකිය.

මේ මිනිසුන් දවස පුරා මොනවා හෝ කාර්යයක නිරතව සිටිනවා විය හැකිය. එහෙත්, ඒ කාර්යයන් ඵලදායී කාර්යයන්නම් විය නොහැකිය.

පහත ඇත්තේ මේ හා අදාළ අජිත් පැරකුම් ජයසිංහගේ ලිපියකි.

තෙල් මිළ වැඩි වෙන ඇත්ත හේතුව මෙන්න